Beeld: Martijn Al Landschapsarchitect
Heeft u weleens gedacht dat u als buurtbewoner of organisatie een taak anders en misschien wel beter zou uitvoeren dan de gemeente? De initiatiefnemers van Posthuis Zaanenpark en de Esplanade langs de Amsterdamsevaart namen de proef op de som en daagden de gemeente uit. Met succes.
In 2017 onderging de Amsterdamsevaart in Haarlem-Oost een grondige herinrichting. Vier rijstroken werden teruggebracht naar twee, en er ontstond een nieuw groen parkje met een XXL-picknickbank, speeltoestellen en een jeu-de-boulesbaan. De buurtbewoners waren enthousiast en boden de gemeente aan te helpen met het onderhoud van hun ’tuin’. Sindsdien verzorgen zij, weer of geen weer, elke dinsdagochtend het onderhoud. Sinds november 2023 zijn zij bovendien volledig verantwoordelijk voor het beheer van de Esplanade, de groene verbinding naar het stadscentrum. Dit alles is mogelijk dankzij het uitdaagrecht, ook wel right to challenge genoemd.
Inwoners kennen hun wijk beter
‘Met het uitdaagrecht bieden we bewoners en maatschappelijke organisaties de mogelijkheid om gemeentelijke taken over te nemen wanneer zij denken dat beter of efficiënter te kunnen doen,’ vertelt Myrna Wiggers, projectleider Overheidsparticipatie & Uitdaagrecht van de gemeente Haarlem. ‘Als er een goed plan wordt ingediend, kunnen wij besluiten hen de verantwoordelijkheid te geven. Bewoners weten vaak beter wat hun wijk nodig heeft en kunnen daardoor voor maatwerk zorgen. Dit vergroot ook de betrokkenheid in de buurt.’
Meer vertrouwen in samenwerking
Jan Appel, een van de initiatiefnemers van de Esplanade, waardeert de nieuwe vorm van samenwerking. ‘In het verleden liepen we tegen obstakels aan toen we wel het onderhoud deden, maar de gemeente formeel verantwoordelijk bleef. Zo moesten we de gemeente overtuigen van een alternatieve beplantingsmethode om het groen beter tegen uitdroging te beschermen. Ook kregen we een bosmaaier in bruikleen, maar mochten die niet gebruiken vanwege onduidelijkheid over de aansprakelijkheid. Sinds we werken volgens het uitdaagrecht, is er sprake van veel meer wederzijds vertrouwen.’
Verantwoordelijkheid én eigendom in eigen handen
Ook in Haarlem-Noord maakten bewoners gebruik van het uitdaagrecht. Stichting Posthuis Zaanenpark nam niet alleen de verantwoordelijkheid voor het buurthuis over, maar werd ook juridisch eigenaar van het pand. ‘Ons buurthuis werd vier jaar geleden door brand verwoest,’ vertelt Henk Jansma, voorzitter van de stichting. ‘Met het verzekeringsgeld mochten we het gebouw herstellen, maar wij hebben met crowdfunding en subsidies extra middelen verzameld om het mooier, groter en duurzamer te maken. De betrokkenheid van buurtbewoners is enorm; velen hielpen mee met de bouw. Zonder hen hadden we dit niet kunnen realiseren.’
Samenwerking tussen gemeente en bewoners
Het uitdaagrecht is sinds februari 2024 officieel vastgelegd in het gemeentebeleid. De initiatieven van het Posthuis en de Esplanade konden al sinds 2020 gebruikmaken van dit recht, omdat de gemeente toen experimenteerde met deze aanpak. ‘Het uitdaagrecht heeft ons veel voordelen gebracht,’ aldus Jansma. ‘Zo konden we de aanbestedingsprocedure overslaan, wat veel tijd scheelde. Daardoor kunnen we nu de gewenste uitbreiding realiseren.’
Heeft Jansma nog tips voor andere buurtinitiatieven? ‘Zorg voor een goed onderbouwd plan dat breed gedragen wordt in de buurt,’ adviseert hij. ‘Daarnaast is continuïteit belangrijk,’ vult Appel aan. ‘De gemeente moet erop kunnen vertrouwen dat het project in goede handen is en blijft.’
Een oproep aan de inwoners
Wethouder Bas van Leeuwen (Versterken lokale democratie en participatie) ziet veel potentie in het uitdaagrecht: ‘Het is een geweldige manier voor inwoners om zeggenschap en eigenaarschap te krijgen over hun leefomgeving. Elk project is maatwerk, en wij als gemeente leren ook nog steeds. Ik roep inwoners dan ook op om te onderzoeken of zij mogelijkheden zien in het uitdaagrecht.’