Beeld: StockSnap
De overheid onderzoekt actief hoe kunstmatige intelligentie (AI) kan bijdragen aan het verlagen van de werkdruk en het vergroten van het werkplezier van ambtenaren. Dat blijkt uit de Verzamelbrief Digitalisering die staatssecretaris Zsolt Szabó op 13 mei 2025 naar de Tweede Kamer stuurde. Deze brief geeft inzicht in de voortgang van beleidsmaatregelen en de uitvoering van de motie van D66-Kamerlid Van der Werf over de verantwoorde inzet van AI binnen de publieke sector.
Inmiddels zijn de eerste resultaten zichtbaar. Zo is een overheidsbrede handreiking gepubliceerd die organisaties helpt om generatieve AI veilig en verantwoord toe te passen. Tegelijkertijd blijkt uit gesprekken met ambtenaren dat er nog veel vragen leven over de praktische inzet van deze technologie.
Tijdens drie sessies met ambtenaren van verschillende bestuurslagen werden kansen en knelpunten rond het gebruik van AI besproken. Daaruit bleek dat AI-toepassingen vooral kunnen helpen bij het verlichten van administratieve en routinematige werkzaamheden.
Denk aan AI-assistenten die interne overheidsinformatie sneller vindbaar maken of toepassingen die automatisch metadata extraheren uit documenten. Ook worden AI-oplossingen al ingezet om processen rond bezwaarschriften en Woo-verzoeken efficiënter af te handelen.
Volgens de betrokken ambtenaren draagt dit niet alleen bij aan een lagere werkdruk, maar ook aan meer werkplezier. Minder tijd kwijt zijn aan routinetaken betekent meer ruimte voor inhoudelijk werk, juist daar waar de overheid waarde kan toevoegen.
Leren, inspireren en implementeren
Uit de sessies blijkt dat overheidsorganisaties vooral behoefte hebben om van elkaar te leren en zich te laten inspireren door praktijkvoorbeelden. De vraag is niet langer óf AI relevant is, maar hoe deze technologie verantwoord kan worden ingezet zonder publieke waarden uit het oog te verliezen.
Kennisdeling is daarom cruciaal. Platformen als de AI Coalitie voor Nederland (AIC4NL) en het samenwerkingsplatform Pleio bieden al een plek waar overheden en marktpartijen ervaringen uitwisselen. Ook de RijksAcademie voor Digitalisering en Informatisering Overheid (RADIO) ondersteunt ambtenaren met cursussen en trainingen over de inzet van AI.
Inspiratie komt daarnaast uit de praktijk. Het algoritmeregister van de overheid bevat inmiddels meer dan 700 voorbeelden van algoritmen die binnen overheidsorganisaties worden gebruikt. Deze transparantie helpt niet alleen bij het leren van succesvolle toepassingen, maar biedt ook inzicht in risico’s en dilemma’s die gepaard gaan met het gebruik van algoritmen.
Behoefte aan duidelijke spelregels
Hoewel de belangstelling voor AI groot is, ontbreekt het vaak aan heldere richtlijnen voor de praktische toepassing ervan. Ambtenaren vragen om duidelijke kaders op het gebied van ethiek, beheer, financiering en governance. Zonder die randvoorwaarden blijft het lastig om AI-initiatieven op te schalen en breder binnen de overheid toe te passen.
De overheid werkt daarom aan het versterken van het AI-ecosysteem. In samenwerking met partners als de AI Coalitie en het Platform voor Informatiesamenleving ECP wordt gewerkt aan een bredere kennisinfrastructuur.
Een belangrijk uitgangspunt daarbij is het benutten van ‘laaghangend fruit’: kleine, succesvolle pilots die snel effect sorteren en eenvoudig kunnen worden opgeschaald. AI-assistenten die de interne informatievoorziening verbeteren, vormen daar een goed voorbeeld van.
Kansrijke toepassingen
Volgens de deelnemers aan de sessies liggen de grootste kansen op het gebied van het verminderen van repetitieve taken en het verbeteren van de dienstverlening. AI kan bijdragen aan een betere communicatie met burgers, bijvoorbeeld door chatbots die vragen beantwoorden over beleid of wet- en regelgeving.
Daarnaast wordt AI steeds vaker ingezet voor het ondersteunen van besluitvormingsprocessen en het analyseren van grote hoeveelheden data. Dit helpt overheden niet alleen om efficiënter te werken, maar ook om beter in te spelen op maatschappelijke opgaven.
Verantwoord benutten
Met de Verzamelbrief Digitalisering zet het kabinet een volgende stap in het verantwoord benutten van AI binnen de overheid. De focus ligt daarbij op het verlagen van de werkdruk, het vergroten van werkplezier en het verbeteren van de publieke dienstverlening.
De grote uitdaging is nu om de opgedane kennis om te zetten in concrete, verantwoorde toepassingen die bijdragen aan een toekomstbestendige overheid.
