Tekst: Chantal Richter
Beeld: Jitske Schols/Lumen
Een vrouw zoekt hulp bij de politie omdat ze lastig is gevallen. De agenten zien in hun computersysteem dat de vrouw te boek staat als “psychisch niet in orde”. In het echt is ze mentaal gezond. Het blijkt dat haar broer daar verantwoordelijk voor is. Uit rancune na een ruzie over een familie-erfenis, heeft haar broer – een psycholoog met een BIG-registratie – haar als ontoerekeningsvatbaar geregistreerd. Als zo’n vrouw aangifte komt doen, wie geloof je dan als agent? Hoor je echt haar verhaal? Of vertrouw je op je computerscherm? En belangrijker, wie beschermt je tegen een onterechte registratie in een systeem, waardoor anderen ineens heel anders naar je gaan kijken?
Munish Ramlal waarschuwt voor de risico’s van nieuwe technologieën. In zijn rol als ombudsman van de Metropool Amsterdam ontmoet hij veel mensen die hun kafkaëske verhalen met de Nederlandse bureaucratie delen. Die verhalen krijgen steeds meer ook digitale randjes, omdat alle overheidsinstanties nu eenmaal in rap tempo digitaliseren. ‘Het is een kwalijke zaak als medewerkers van overheidsorganisaties meer vertrouwen hebben in digitale systemen dan in de mensen zelf die hun verhaal doen.’
Ramlal legt uit dat hij als ombudsman de overheid een spiegel kan voorhouden. ‘Op die manier bescherm je mensen tegen de overheid die hen als een nummer behandelt. Soms praat je omgekeerd met burgers om ze erop te wijzen dat ambtenaren ook mensen zijn.’ De oproep van de Amsterdamse ombudsman is dat we moeten oppassen voor een digitale overheidsramp à la het toeslagenschandaal.
Ontmenselijking
Ramlal geeft een voorbeeld. ‘Ik ontmoette Mohammed Madi, een actieve Amsterdammer. In Nieuw-West brengt hij mensen samen, die elkaar op een andere plek misschien zouden mijden. Mohammeds naamgenoot staat in Duitsland op een terroristenlijst. Een bizar toeval: deze persoon heeft ook nog eens dezelfde geboortedatum. Zodra Mohammed een stap op Schiphol Airport zet, snellen veiligheidsdiensten naar hem toe om hem staande te houden. Voor hemzelf en zijn kinderen is dit bij herhaling een nare ervaring. Je kunt je niet tegen een systeem verweren en dat is zorgelijk. Want zo kun je als burger vogelvrij worden.’
Ramlal nam contact op met de Koninklijke Marechaussee. Die zijn met wat knappe koppen om tafel gaan zitten. Wat eerder echt onmogelijk leek, was nu toch mogelijk: er kwam wijziging in zijn RFID-chip in het paspoort. Hierdoor verdween de smet van zijn digitale identiteit. ‘Dit voorbeeld laat zien hoe digitalisering ingrijpt in mensenlevens. Overheidsorganisaties knopen data aan elkaar en vervolgens kom je niet meer van een label af. Dat is het gevaar van framing en profiling: je wordt dat label.’ Het is niet alleen de overheid die zich daaraan schuldig maakt. ‘Ook banken discrimineren. Hun lijstjes ontmenselijken. Je wordt een object in een dataset.’
*Dit is het eerste deel van een artikel uit PD 53: Openbaarheid
Lees hier verder