De coronacrisis en de avondklokrellen laten zien dat ook in Nederland de democratie kwetsbaar is. En door de toeslagenaffaire heeft het vertrouwen in de overheid nog eens een extra deuk opgelopen. Volgens Johan Remkes, voorzitter van de staatscommissie die in 2018 advies uitbracht over herzieningen van ons parlementair stelsel, moet de Nederlandse democratie toekomstbestendiger worden gemaakt. ‘Ook is het tijd dat de Tweede Kamer op het eigen functioneren reflecteert. Dat had allang kunnen gebeuren.’
Ten tijde van het interview voor dit artikel liggen de avondklokrellen nog vers in het geheugen. In het hele land vonden plunderingen plaats en zochten relschoppers de confrontatie met politie en ME. ‘Hoe schokkend ook, het gaat mij te ver om te zeggen dat die rellen volledig het resultaat zijn van ontevredenheid met politieke mechanismen,’ zegt Johan Remkes, voorzitter van de staatscommissie parlementair stelsel. ‘Er zijn altijd mensen die tegen bepaalde overheidsmaatregelen zijn. Wanneer die maatregelen raken aan het inperken van vrijheden, wordt die onvrede simpelweg manifester. Bovendien was er sprake van zeer uiteenlopende motieven bij de aanwezigen.’
Dat neemt niet weg dat het aantal Nederlanders dat zich niet vertegenwoordigd voelt de afgelopen decennia is gegroeid, met name onder lageropgeleiden. Op dat punt van inhoudelijke representatie zou verbetering moeten plaatsvinden, aldus Remkes, maar hij laat er geen misverstand over bestaan: de tevredenheid over het huidige stelsel is over het algemeen redelijk en internationaal staat Nederland in dat opzicht hoog in aanzien. ‘De democratie is echt niet in acuut gevaar. Ze functioneert voldoende, maar er is een aantal aanpassingen nodig om te zorgen dat ze toekomstbestendig is.’
*Dit is het eerste deel van een artikel uit Publiek Denken 24: Opleidingen. Lees hier verder
Ik denk dat het vooral een kwestie is van beeldvorming. Welk beeld heeft de gemiddelde burger van de overheid? Dat beeld wordt gevormd door wat je meekrijgt over wat de overheid doet. En hoe weet je wat de overheid doet? Je leest erover in de krant en ziet het op het journaal. Nieuws is per definitie vooral het benadrukken wat er niet goed gaat (want dat trekt de meeste aandacht). “Goed nieuws is geen nieuws.” Dag en dag uit krijg je dus te zien/horen wat er allemaal niet goed gaat. Vergelijk dat eens met een relatie: als je constant maar aandacht hebt voor de negatieve karaktereigenschappen van je partner, of alleen maar oog hebt voor wat hij/zij verkeerd doet, dat heeft dat geen positief effect op je relatie. De vraag is: hoe kunnen we ervoor zorgen dat we ook weer zien wat er allemaal wel goed gaat. En hoe duizenden ambtenaren elke dag oprecht hun best doen. Ik heb eens drie weken in een sloppenwijk in Accra/Ghana geleefd en was toen ik thuis kwam zo dankbaar en blij met stromend water, het afval dat werd opgehaald, de lantaarns die savonds branden, de riolering die werkt. Zoveel ‘gewone’ dingen die we als vanzelfsprekend ervaren maar waar mensen zich elke dag voor inspannen… Als we dat weer zien, zijn we denk ik ook meer tevreden met wat we hebben en blij met onze democratie.
Democratie versterk je als je toont de moed en het leiderschap te hebben door te bekennen dat als er iets verkeerd is gegaan dat te corrigeren ongeacht wat daar de prijs van is want democratie heeft zijn prijs en is niet gebaat bij het in stand houden van ego’s en het toedekken van misstanden.