In Europa is sprake van groeiende maatschappelijke vervreemding tussen burgers onderling en tussen burgers en de politiek. Terwijl de overheid geacht wordt haar burgers bescherming te bieden, heeft een groeiend aantal burgers in Europa juist het gevoel langzaam de greep op hun leefomgeving te verliezen en in de steek te worden gelaten door diezelfde overheid. Dat schrijft de Adviesraad Internationale Vraagstukken (AIV) vandaag in het advies De wil van het volk? Erosie van de democratische rechtsstaat in Europa.
Veel burgers in Europa zijn teleurgesteld in de traditionele politiek, concludeert de AIV. Volgens hen ontbreekt het aan overtuigende antwoorden op de groeiende bestaansonzekerheid door onder meer de globalisering en de komst van immigranten. Men zoekt beschutting achter nationale grenzen en sommigen zijn zelfs bereid democratische rechten en vrijheden van andersdenkenden ter discussie te stellen. Hier wordt te weinig tegenover gesteld, meent de Adviesraad. Het ministerie van Buitenlandse Zaken moet daarom aandacht en middelen – de AIV denkt aan jaarlijks EUR 2,5 miljoen – investeren in een programma om burgers in kwetsbare landen meer bij de democratie te betrekken.
Volgens de Adviesraad is de democratische rechtsstaat in een aantal Europese landen (waaronder Hongarije, Polen, Rusland en Turkije ) in de gevarenzone gekomen. De formele kenmerken van de democratie zoals verkiezingen, politieke partijen, parlement en rechtbanken bestaan daar wel, maar democratische vrijheden zoals onafhankelijke rechtspraak, pluriforme media en de rechten van de oppositie, worden ingeperkt. Vrijheid voor iedereen is in deze landen niet langer een gegeven.
Voor de versterking van de democratische rechtsstaat in Europa zijn alle lidstaten van de Raad van Europa en van de Europese Unie gezamenlijk verantwoordelijk. De Adviesraad roept de Nederlandse regering op zich in te zetten om beide organisaties ‘responsiever’ te maken, dat wil zeggen zichtbaar en voelbaar in dienst te stellen van de burger. De AIV benadrukt dat de erosie van de democratische rechtsstaat in Europa niet op een eenvoudige manier een halt valt toe te roepen. De democratische rechtsstaat kan niet van buiten worden opgelegd maar slechts vanuit de samenleving zelf worden verwezenlijkt. Nederland moet het democratisch gedachtegoed ondersteunen en het debat stimuleren dat daarover binnen die samenlevingen wordt gevoerd, aldus de Adviesraad.
Het is van het grootste belang dat de bestuurders meer naar de burger moet gaan om gezamenlijk de toekomst te bepalen. De burger is de richting kwijt in wie ze moeten geloven en een duidelijke visie is hiervoor noodzakelijk.