Netwerklogica voor publieke problemen

Netwerken als oplossing voor alles. Plagerig gezegd zou het de slogan kunnen zijn van de huidige tijdgeest waarin een netwerklogica als antwoord op urgente publieke problemen steeds dominanter wordt. Of het nu een groeiende zorgvraag door steeds ouder wordende populaties betreft, arbeidsmarkttekorten, of de fragmentatie van zorg en ondersteuning voor burgers, de beleidsbelofte van meer samenwerking in netwerken is groot. De veronderstelling hierbij is dat het gezamenlijk optrekken tussen lokale organisaties en (de)centrale overheden resulteert in passende antwoorden voor publieke problemen die lastig te clusteren zijn in een domein of wettelijk kader. Het netwerk wordt gezien als coördinatiemechanisme om verschillende manieren van werken aan elkaar te knopen.

Lineair verhaal

Hoewel publieke diensten, waaronder in de zorg, al langer georganiseerd worden door meerdere samenwerkende organisaties, zijn netwerken een steeds centralere positie gaan innemen in beleid en bestuur. Het dominante denken over netwerken kenmerkt zich door een zekere lineariteit om problemen beheersbaar te maken. Hierbij wordt het formuleren van gedragen regionale plannen en meetbare doelen als startpunt gezien. Deze plannen en doelen moeten bestendigd worden in regionale overlegstructuren. Regiobeelden geven inzicht in de specifieke behoeften van regionale populaties. Illustratief zijn de bestuurlijke akkoorden die sterk leunen op veldpartijen om netwerken te vormen (ook naar verwezen als akkoorden­politiek). Een voorbeeld is het Integraal Zorgakkoord waarbij regionale netwerken als structuuroplossing worden gezien voor steeds urgenter wordende capaciteits­tekorten. Dit reflecteert een beleidsbegrip dat netwerken problemen kunnen oplossen.

Institutionele leegte

Hoewel netwerken een gemeen­schappelijke orde lijken te veronder­stellen, knelt dit met een sturingsorde in de zorg die gericht is op “de organisatie”. Regulering focust zich in een zorgsysteem van gereguleerde marktwerking voornamelijk op de prestaties van individuele organisaties en niet zozeer op het niveau van een (regionaal) netwerk. Steeds nadrukkelijker richt beleid zich op “de regio” als plaats van zorg; met een institutionele leegte als gevolg waar verantwoordelijkheden om regionale netwerken te vormen nog amper bestaan. De Raad voor het Openbaar Bestuur beschreef in 2021 in het rapport Droomland of niemandsland? dat het bestuurlijk en financieel instrumentarium maar beperkt is geënt op regionaal niveau. Het vormen van regionale netwerken gaat gepaard met onzekerheden in relatie tot bestaande wet- en regelgeving, verant­woordings­schema’s en professionele werkwijzen in organisaties.