Tekst Asha Narain
Beeld Hilbert Krane
Burgerinitiatieven nemen in Nederland steeds vaker het voortouw in het verbeteren van de directe leefomgeving. Van natuurherstel tot korte voedselketens: burgers zoeken naar nieuwe manieren om duurzame verandering te realiseren, vaak door gezamenlijk grond te pachten en projecten op te zetten die de gemeenschap ten goede komen. Toch lopen ze vaak vast in een web van regels, bureaucratie en beperkte toegang tot pachtgrond. Dirk Roep, voormalig hoofddocent rurale sociologie van Wageningen University, ziet burger-
initiatieven als een belangrijke drijvende kracht achter maatschappelijke vernieuwing. Hij pleit voor flexibele regels, innovatieve samenwerkingsvormen en een overheid die letterlijk en figuurlijk ruimte biedt aan deze pioniers, onder andere door meer mogelijkheden te creëren voor burgers om landbouwgrond te pachten.
Het project Herenboeren (https://herenboeren.nl/) laat volgens Roep zien hoe burgerinitiatieven door middel van pachtgrond duurzame landbouw en korte voedselketens kunnen realiseren. Bij Herenboeren nemen burgers in coöperatief verband land in pacht, nemen een boer in dienst en telen hun eigen voedsel. Hierdoor ontstaat niet alleen een gemeenschap die direct betrokken is bij voedselproductie, maar ook een bewustzijn rond seizoensgebondenheid en biodiversiteit. Het is vorm van gemeenschapslandbouw die opgang doet.
Dit model draagt bij aan het milieu doordat het gebruikmaakt van minder intensieve landbouwmethoden die de bodemkwaliteit en de omgeving verbeteren. ‘Initiatieven als Herenboeren laten zien dat voedselproductie ook op een milieuvriendelijke manier kan,’ zegt Roep. Toch liep een Herenboeren-initiatief in Ede vast door een wirwar van gemeentelijke regels. ‘Helaas strandde een vergevorderd plan door een opeenstapeling van bureaucratische voorwaarden, terwijl het juist veel voor de omgeving had kunnen betekenen,’ voegt hij toe.
Puntensysteem
‘Een puntensysteem, zoals dat bijvoorbeeld door Brabants Bodem in het Van Gogh Nationaal Park in Noord-Brabant (https://www.vangoghnationalpark.com/nl/homepage/brabants-bodem) wordt toegepast, laat zien hoe het pachtbeleid vernieuwd kan worden,’ legt Roep uit. ‘In plaats van de hoogte van de pachtsom alleen af te stemmen op mogelijke opbrengst van de grond, beoordeelt dit systeem ook de maatschappelijke en ecologische meerwaarde die meer natuurinclusief grondgebruik oplevert. Projecten die bijdragen aan herstel van biodiversiteit door aangepast natuur- en landschapsbeheer krijgen hierdoor voorrang bij het pachten van grond. Zo kunnen initiatieven die meer willen doen dan alleen winst maken, ook een kans krijgen.’
Dit systeem wordt ook door andere provincies, zoals Gelderland, onderzocht. Roep ziet het als een voorbeeld voor de toekomst. ‘Het puntensysteem laat zien hoe we beleid kunnen aanpassen om innovatieve initiatieven te ondersteunen en ruimte te geven aan projecten die zich richten op duurzaamheid en de leefomgeving,’ zegt hij.
Grond als schaarste
De beperkte toegang tot betaalbare pachtgrond is een groot knelpunt voor burger-initiatieven. De grondprijzen in Nederland zijn zeer hoog, en de concurrentie om landbouwgrond is hevig. Vooral in gebieden met een sterke landbouwtraditie, zoals de Gelderse Vallei en Noord-Brabant, hebben intensieve landbouwbedrijven vaak de middelen om gemakkelijker toegang te krijgen tot pachtgrond. Dit maakt het voor burgerinitiatieven moeilijk om betaalbare grond te vinden voor hun plannen.
Bovendien bezitten ook grote institutionele partijen, zoals pensioenfondsen en verzekeraars, een groot deel van de landbouwgrond. Burgerinitiatieven zoals Land van Ons (https://landvanons.nl/) en Lenteland (https://www.lente.land/), die met burgerkapitaal landbouwgrond aankopen en duurzaam beheren, bieden volgens Roep een alternatief. ‘Deze coöperaties geven burgers de kans om direct bij te dragen aan duurzaam bodemgebruik,’ zegt hij. Toch blijft de impact van gemeenschapslandbouw als deze relatief beperkt vanwege de schaarste en hoge prijzen van grond in Nederland.
*Dit is het eerste deel van een artikel uit PD 54: Burgerparticipatie
Lees hier verder