Met Geld Gappies helpt You4Youth in samenwerking met het onderwijs, de ouders, Buurtteam Amsterdam Zuidoost en Money Start de meest kwetsbare leerlingen uit het praktijkonderwijs en speciaal onderwijs. Ze doen er alles aan om te voorkomen dat zij in de schulden komen na hun 18e verjaardag. Door hen goed te begeleiden, zorgt het programma ervoor dat jongeren financieel zelfredzaam worden. ‘Jongeren moeten zich realiseren dat het hebben van schulden enorme gevolgen kan hebben.’
Geld Gappies is met het onderwijs ontwikkeld en ingediend bij het samenwerkingsverband VO Diemen en Amsterdam. Hier won het de eerste prijs voor het meeste innovatieve project in het Onderwijs van 2021. De jury bestond uit schooldirecteuren en leerlingen die unaniem voor Geld Gappie kozen.
Open je post, geef je zorgtoeslag niet uit aan iets anders dan je zorgkosten en zet je studentenreisproduct stop wanneer je uitgeschreven wordt op school. Het is een kleine greep uit de administratieve zaken die je vanaf je achttiende zelf moet regelen. Maar niet iedereen is daar op die leeftijd klaar voor, weet Loes van Geffen. ‘Voor een grote groep jongeren is het te ingewikkeld om al die dingen te weten en kunnen zodra je achttien bent. Kwetsbare jongeren – bijvoorbeeld met een licht verstandelijke beperking – hebben al een dun lijntje naar de maatschappij. Komen zij eenmaal in de schulden, dan snijden ze die dunne lijn door.’
Kneden en vormen
Na jaren gewerkt te hebben met jongeren in een achterstandspositie, realiseerde Van Geffen zich dat niemand hen voorbereidde op hun achttiende verjaardag en de verantwoordelijkheden die financiële handelingsbekwaamheid met zich meebrengt. Volgens de wet zijn namelijk alle jongeren in Nederland met 18 jaar financieel verantwoordelijk. In de praktijk is dat niet zo. Om die reden zette ze Geld Gappie vanuit haar organisatie You4Youth op. Geld Gappies begeleiden jongeren vanaf 17,5 jaar om zich voor te bereiden op het moment dat ze 18 worden. De begeleiding duurt 1,5 jaar en is een effectieve manier van vroegsignalering voor de allerkwetsbaarste leerlingen in Nederland.
Gerani Groenbast is zo’n Geld Gappie en werkt als schuldhulpverlener bij het Buurtteam Amsterdam-Zuidoost. Aan het begin en einde van de maand videobelt ze met de jongeren die ze begeleidt. Per afspraak probeert ze met de jongere aan één stukje te werken, vertelt ze. Bijvoorbeeld het aanvragen van toeslagen, het inschrijven bij Woningnet of zorgen dat een betaling automatisch wordt afgeschreven, zodat iemand er niet zelf maandelijks aan hoeft te denken. ‘Je kunt jongeren echt nog kneden en vormen in het financieel zelfredzaam zijn,’ zegt Groenbast.
Groenbast had zelf een flinke schuld toen ze aanklopte bij de hulpverlening en onderschrijft hoe belangrijk het is dat jongeren leren hoe zij hun zaken kunnen regelen. ‘Ze moeten er bewust van worden gemaakt dat het heel grote gevolgen heeft als je schulden hebt. Als je een BKR-registratie hebt, kun je bijvoorbeeld geen telefoonabonnement of hypotheek afsluiten.’
Snel schakelen
Uitleggen hoe het werkt in Nederland en dat iedereen zijn zaken moet regelen, blijft hangen bij jongeren, merkt Dangeri Torres Villa, sociaal raadsvrouw bij het Buurtteam Amsterdam-Zuidoost. ‘Dat nemen ze heel serieus. Idealiter snappen ze ook waarom of wat ze precies betalen, maar ik denk dat dat stapsgewijs moet gaan.’
Torres Villa zag sowieso veel bereidheid bij de jongeren: ze willen echt graag leren hoe het in elkaar steekt. ‘Juist omdat het niet verplicht is, maar omdat ze zich in samenwerking met de ouders en de school toch vrijwillig aanmelden, zie je dat ze echt stappen zetten. De ouders en de school werken ook graag mee, waardoor we preventief werken, korte lijntjes hebben en snel schakelen. De intensiteit van de begeleiding is hoog, maar ik snap wel waarom. Anders verlies je ze uit het oog. Vertrouwen en er lange tijd zijn voor de jongeren, maken het project tot zo’n succes.’
Dubbele winst
Floor Hovenkamp is namens de gemeente Amsterdam de opdrachtgever van Geld Gappies. Ze ziet eveneens dat het programma positieve effecten heeft op kwetsbare jongeren. ‘Het is een intensief proces, dat veel begeleidingsuren kost. We zien dat de jongeren heel veel stapjes zetten in wat zij moeten regelen. Dat is natuurlijk winst voor hen en voor ons. Niet iedereen wordt financieel zelfredzaam, maar wel financieel redzaam. Dat betekent dat ze weten waar ze hulp kunnen vinden, mochten ze die nodig hebben.’
Van Geffen is goed te spreken over de samenwerking met de gemeente, maar zou meer willen zien van de landelijke politiek. ‘Eigenlijk moet de politiek borgen dat kwetsbare jongeren niet allemaal met 18 jaar financieel handelingsbekwaam worden, zeker niet als het onderwijs aangeeft dat de jongeren een beperking hebben. Jongeren met een licht verstandelijke beperking zijn 3 tot 5 jaar jonger in hun cognitieve en sociaal emotionele ontwikkeling. Daar is nu niks voor geregeld. Als je aangepast onderwijs krijgt omdat je licht verstandelijk beperkt bent, kun je zeggen dat je iets minder ver bent dan je leeftijdgenoten. Maar ben je eenmaal achttien, dan word je precies hetzelfde behandeld! Dat kan natuurlijk niet.’
Al het noodzakelijke
In Amsterdam-Zuidoost, waar het project startte, zijn veel jongeren geholpen met hun financiële (zelf)redzaamheid. Sommigen zijn wel in de schulden beland, legt Van Geffen uit. ‘Maar juist doordat wij erbij waren en een vertrouwensrelatie hadden opgebouwd, konden we direct alle stappen zetten die nodig waren om uit die schulden te komen. Wij kunnen door de 1 op 1 begeleiding niet altijd voorkomen dat ze de zorgtoeslag toch uitgeven, maar we kunnen het wel direct zien en helpen.’
Ook hoopt Van Geffen dat het project in de toekomst breder wordt uitgerold. ‘Ik heb zelf een moeilijke jeugd gehad, waarin ik heel erg alleen heb gestaan. Het komt bij mij dus van diep, om die jongeren te beschermen en mee te nemen in die overgang naar achttien jaar. Ik zal daar alles voor blijven doen wat noodzakelijk is.’
*Meer weten over schuldhulpverlening in Nederland? Publiek Denken bracht in oktober de special Zonder zorgen schuldenvrij: rust en ruimte in hoofd en hart uit.