Beeld: Shutterstock
Veel gemeenten staan voor een lastige financiële opgave. Met het naderende ‘ravijnjaar’ zoeken zij naar manieren om de zorg betaalbaar te houden. Traditionele bezuinigingen, zoals het versoberen van de dienstverlening of het verkleinen van de formatie, bieden echter onvoldoende oplossing. Uit onderzoek van Berenschot blijkt dat gemeenten vooral moeten sturen op een effectievere inzet van middelen binnen het sociaal domein. Zonder duidelijke keuzes blijven de zorgkosten stijgen, terwijl slechts een beperkt deel van de begroting vrij besteedbaar is. Transparantie en strategische herverdeling van middelen zijn noodzakelijk om de gemeentelijke financiën in balans te brengen.
Met het ravijnjaar in zicht kiezen veel gemeenten voor klassieke bezuinigingsmaatregelen. Uit onderzoek van Berenschot blijkt echter dat binnen het sociaal domein – goed voor circa 50% van de gemeentelijke begroting – slechts 10% naar personele inzet gaat. Gemeenten zouden zich daarom moeten richten op een effectievere besteding van de overige 90%.
Daarnaast laat het onderzoek zien dat gemeenten doorgaans driemaal zoveel uitgeven aan geïndiceerde zorg – zoals maatwerkvoorzieningen binnen de Wmo en Jeugdzorg – dan aan de sociale basis. Deze sociale basis omvat preventieve en collectieve voorzieningen die inwoners ondersteunen en samenbrengen. ‘Gemeenten hebben onvoldoende inzicht in hun financiën en de mogelijkheden om deze in balans te brengen’, stelt Wouter Poels, adviseur bij Berenschot.
Keuzes noodzakelijk voor houdbare zorg
De kosten in het sociaal domein blijven zonder ingrijpen stijgen, mede doordat het vaak om openeinderegelingen gaat. ‘In tegenstelling tot bijvoorbeeld het fysieke domein, waar uitgaven projectmatig kunnen worden beheerst, blijven zorgkosten oplopen’, aldus Poels. ‘Het is cruciaal dat gemeenten duidelijke keuzes maken: wat willen ze betekenen voor hun inwoners? En welke maatregelen zijn nodig om de groei van zorgkosten te beperken?’
Steeds vaker zoeken gemeenten naar manieren om individuele ondersteuningsvragen collectief of via de sociale basis op te lossen. Ook wordt er meer een beroep gedaan op het zelforganiserend vermogen van inwoners. Dit vraagt om een strategische benadering van de inzet van middelen en arbeidskracht.
Beïnvloedbare financiën blijven onderbenut
Uit gegevens uit het financieel dashboard Gemeentekas van Berenschot blijkt dat 65% van de gemeentelijke begroting bestaat uit rijksuitkeringen. De resterende 35% komt uit eigen inkomsten, zoals toeristenbelasting en onroerendezaakbelasting. ‘Slechts 20 tot 25% van de gemeentelijke begroting is vrij besteedbaar. De overige middelen zijn gebonden aan wettelijke of langjarige verplichtingen’, licht Poels toe. Dit beperkt de mogelijkheden van gemeenten om financieel bij te sturen.
Inzicht in financiële ontwikkeling cruciaal
Berenschot onderstreept het belang van transparantie in gemeentelijke financiën en formatie, zeker gezien de onzekerheid over toekomstige bekostiging. ‘Voor 2026 en verder is nog geen besluit genomen over aanvullende middelen in het gemeentefonds’, zegt Vincent Janssen, adviseur bij Berenschot. Daarnaast spelen factoren zoals de indexatiemethodiek van het gemeentefonds, extra taken zonder bijbehorende financiering en de herijking van het gemeentefonds. ‘Al deze ontwikkelingen beïnvloeden de financiële opgave van gemeenten’, aldus Janssen.
