Gezagsvolle raadsvoorzitter essentieel voor beter debat in gemeenteraad

Beeld: VNG

Het debat in de gemeenteraad verwordt steeds vaker tot een persoonlijke strijd, waarbij raadsleden te maken krijgen met pesterijen en gebrek aan respect. Dit ondermijnt de democratische processen, omdat de inhoud van het debat hierdoor vaak naar de achtergrond verdwijnt. Een gezaghebbende raadsvoorzitter kan hier een belangrijke rol in spelen door de omgangsvormen te bewaken en te zorgen voor een constructief en inhoudelijk debat.

Hanneke Willemstein, voorzitter van de Nederlandse Vereniging voor Raadsleden en raadslid bij de gemeente Alphen Chaam, benadrukte in het radioprogramma Spraakmakers het belang van een duidelijke en gezagvolle rol van de raadsvoorzitter. Samen met Marinka Mulder, oud-wethouder van Renkum, sprak zij over de verslechterde omgangsvormen in veel gemeenteraden. Mulder besloot haar politieke carrière te beëindigen vanwege de negatieve sfeer en persoonlijke aanvallen in de raad. Beiden benadrukten dat een burgemeester, die vaak als voorzitter van de raad fungeert, een sleutelrol heeft in het handhaven van de orde en het bevorderen van respectvolle debatten.

Mulder gaf aan dat de debatten in de raad te vaak op de man worden gespeeld en dat dit een grote impact heeft op de werkbaarheid van de lokale politiek. ‘Je hebt een burgemeester nodig die echt gezag uitstraalt en durft in te grijpen wanneer dat nodig is’, aldus Willemstein.

Verslechterende omgangsvormen in de raad

Uit verschillende onderzoeken blijkt dat de sfeer in veel gemeenteraden de afgelopen jaren verslechterd is. Raadsleden worden niet altijd serieus genomen, er wordt geroddeld en soms zelfs openlijk gescholden tijdens vergaderingen. Het debat wordt onnodig persoonlijk, waardoor er minder ruimte is voor inhoudelijke discussies en constructieve oplossingen .

Deze verharding in de omgangsvormen komt onder andere voort uit de grotere polarisatie in de samenleving, die ook in de lokale politiek steeds zichtbaarder wordt. Daarnaast hebben sociale media een rol gespeeld in het verder escaleren van persoonlijke aanvallen en roddels .

De rol van de burgemeester als voorzitter

De burgemeester speelt een belangrijke rol in het bevorderen van de lokale democratie. Als voorzitter van de gemeenteraad moet de burgemeester toezien op een ordelijk en inhoudelijk debat en ingrijpen bij overtredingen van de gedragscodes. Echter, uit vrees om als partijdig te worden gezien, kan een burgemeester ervoor kiezen om niet in te grijpen, zeker als de situatie politiek gevoelig ligt. Daarnaast kan de angst om bij een herbenoeming negatief beoordeeld te worden, een reden zijn om terughoudend op te treden .

Het is daarom van groot belang dat de gemeenteraad de burgemeester beschouwt als de voorzitter van alle raadsleden, en niet alleen als een vertegenwoordiger van de coalitie of een politieke stroming. Dit kan helpen om het vertrouwen in de onafhankelijkheid van de burgemeester te versterken, waardoor hij of zij gemakkelijker kan ingrijpen bij misstanden.

Vergaderstatuten als hulpmiddel voor betere omgangsvormen

Een mogelijke oplossing voor het verbeteren van de sfeer in de raad is het gezamenlijk opstellen van vergaderstatuten. Veel gemeenteraden hebben dergelijke statuten, waarin de regels en omgangsvormen tijdens vergaderingen zijn vastgelegd. Willemstein pleit ervoor dat dit niet slechts een formeel document blijft, maar dat het gesprek over omgangsvormen proactief moet worden gevoerd. De burgemeester moet hierin een leidende rol spelen, door als voorzitter de afspraken te handhaven en het respectvolle debat actief te stimuleren.

‘Je hebt als raad een collectieve verantwoordelijkheid, maar ook als individueel raadslid een persoonlijke verantwoordelijkheid’, aldus Willemstein. Het gezamenlijke schrijven en naleven van vergaderstatuten kan bijdragen aan een gezondere politieke cultuur in de raad .

Impact van de verslechterde omgangsvormen op gemeenten

De verharding van het debat in de gemeenteraad heeft niet alleen gevolgen voor de sfeer binnen de raad zelf, maar ook voor het functioneren van de gemeente als geheel. Wanneer de gemeenteraad niet in staat is om op een constructieve manier te debatteren, leidt dit tot vertragingen in besluitvorming en een verminderde daadkracht bij het aanpakken van lokale problemen. Bovendien kan het wantrouwen tussen raadsleden de samenwerking met het college van burgemeester en wethouders bemoeilijken, wat ten koste gaat van de effectiviteit van het bestuur.

Daarnaast leidt de toegenomen polarisatie en persoonlijke aanvallen ertoe dat steeds minder mensen zich kandidaat willen stellen voor de gemeenteraad. Het wordt voor gemeenten daardoor moeilijker om nieuwe, capabele raadsleden te werven, wat de lokale democratie verder verzwakt.