Beeld: Provincie Zuid-Holland
Nederland heeft behoefte aan sterke bestuurders met een duidelijk verhaal. Bestuurders die niet de kiezer naar de mond praten, maar die besluiten helder en overtuigend uitleggen. Op 30 augustus is Jaap Smit, commissaris van de Koning in Zuid-Holland, met pensioen gegaan. In zijn memoires Zonder kompas geen koers uit hij zijn zorgen over het huidige politieke klimaat en de verstoorde relatie tussen burger en overheid.
Smit heeft een diverse loopbaan achter de rug. Hij was predikant, geestelijk verzorger in het leger, bedrijfsadviseur bij KPMG, directeur van Slachtofferhulp en voorzitter van vakbond CNV. De afgelopen tien jaar vervulde hij de functie van commissaris van de Koning in Zuid-Holland, de rol die hij het langst bekleedde. Vrijdag jongstleden nam hij afscheid tijdens een symposium, waar zijn boek Zonder kompas geen koers werd gepresenteerd.
Tegen een gekozen burgemeester
Smit heeft geen sympathie voor het idee van een gekozen burgemeester, zoals sommige partijen, waaronder Leefbaar Rotterdam, bepleiten. Hij benadrukt dat democratisch gekozen gemeenteraadsleden een nieuwe burgemeester voordragen, met de commissaris als adviseur. ‘De tijd van achterkamertjes waarin burgemeestersbenoemingen werden geregeld, is voorbij,’ stelt Smit. De door de regering benoemde burgemeester ziet hij als “de stabiele factor in een gepolariseerde samenleving”. Hij verwijst daarbij naar een gesprek met een voormalige Amerikaanse ambassadeur. ‘Die zei: “Bij ons is alles politiek en bij jullie niet.” Dat moeten we zo houden. Als alles politiek wordt en de meerderheid altijd beslist, verhevigen de tegenstellingen. Dat baart mij zorgen.’
De illusie van ‘gratis bier’
In zijn boek uit Smit kritiek op hoe met de democratie wordt omgegaan en op de rol van politici en bestuurders. ‘Ze gaan de straat op en zeggen: “We zijn er voor u en we luisteren naar u. We gaan doen wat u zegt.” Vervolgens komen ze tot de conclusie dat niet alles mogelijk is, want er is geen gratis bier. Niet alles kan. En hoe leg je dat dan uit, zonder de band met de kiezer te verliezen?’
Volgens Smit leidt dit ertoe dat moeilijke beslissingen worden uitgesteld, waardoor burgers zich afvragen of er nog wel iemand bestuurt. Hij signaleert dat het bestuur te veel is verworden tot procesmanagement, waarbij de overheid taken uitbesteedt en zelf slechts de regie voert. ‘Leidinggeven is essentieel. Dat klinkt misschien autoritair en paternalistisch, maar mensen hebben richting nodig. Dat is waar leidinggeven voor een deel om draait.’
Politici met overtuigingskracht
De oplossing ligt volgens Smit in het aantrekken van politici met een duidelijk verhaal en overtuigingskracht. ‘We hebben mensen nodig die durven uit te leggen dat we in complexe tijden leven en dat het niet alleen draait om eigenbelang, maar ook om het algemeen belang. Het is belangrijk dat we daar met elkaar een goed gesprek over voeren.’
In Zonder kompas geen koers gaat Smit ook in op politieke trends zoals burgerparticipatie, een instrument dat in Rotterdam veelvuldig wordt ingezet, bijvoorbeeld voor klimaatmaatregelen. ‘Het lijkt inmiddels zo te zijn dat er geen beleid meer wordt gemaakt of besluiten worden genomen zonder een participatieparagraaf. Dat is te ver doorgeschoten.’
Het gevaar van teleurstelling
Wat heeft Smit tegen burgerparticipatie? Hij legt uit dat participatie in Nederland goed is geregeld via de gekozen volksvertegenwoordigers. ‘Van hen mag je verwachten dat ze in gesprek gaan met burgers om te horen wat er speelt. Op basis daarvan kunnen ze een verstandig besluit nemen.’
Volgens Smit is dat iets anders dan wat nu vaak gebeurt. ‘Er worden volle zalen bij betrokken, met het idee dat iedereen mag meepraten over wat we gaan besluiten. Dat kan leiden tot teleurstelling, want luisteren is niet hetzelfde als doen wat er gezegd wordt.’ Participatie, integriteit en transparantie moeten volgens Smit bijdragen aan het herstellen van de relatie tussen burgers en de overheid. De overheid is van ons allemaal, stelt hij. ‘Je bent geen klant, maar mede-eigenaar.’
Grenzen aan transparantie
Smit benadrukt dat wetten noodzakelijk zijn om te voorkomen dat bestuurders volledig vrij spel krijgen, maar hij waarschuwt voor te hoge verwachtingen van transparantie. ‘We verwachten teveel van het idee dat meer transparantie en controleerbaarheid automatisch zorgen voor betere resultaten. Ik heb in de afgelopen jaren geen bewijs gezien dat dit de sleutel is tot verbetering.’
Meer dan oppervlakkig gekrabbel
Smit sluit af met de opmerking dat hij ‘zeer geïnteresseerd’ is in wat de inwoners van Zuid-Holland te zeggen hebben. Hij ziet echter een bredere uitdaging: ‘Bestuurders zijn te ver verwijderd geraakt van wat er in de samenleving speelt. Het antwoord dat wij geven op deze fundamentele vraag is vaak oppervlakkig gekrabbel. We moeten verder nadenken. De wereld is volop in beweging, en met alle geopolitieke ontwikkelingen hebben we een sterke overheid nodig. Een overheid met idealen, visie en statuur. Er is veel in dit land om zuinig op te zijn.’
Bron: Rijnmond.nl