Innoveren is niet iets van vandaag of gisteren. Dat doen we al jaren. Volgens Dirk-Jan de Bruijn zijn we inmiddels het vijfde innovatietijdperk aanbeland. ‘Niet een organisatie is in de lead, maar het ecosysteem.’
Je kunt dit boek bestellen via onze bestelpagina.
Als het gaat om impact kun je innovaties verdelen in het optimaliseren (evolutionair: doing the same things better), het vernieuwen (verbreden/vervangen: doing good, by doing new things) en disruptief innoveren of systeemvernieuwing (revolutionair, gericht op doorbraken: doing new things together with others). Duurzaam ondernemer en thought leader Marga Hoek lichtte dat uitgebreid toe in haar boek Zakendoen in de nieuwe economie. Niet voor niets toen gekozen tot het managementboek van het jaar!
Cotton gin
In dat boek wordt op basis van de theorie van Scott D. Anthony, innovatiedeskundige en auteur van de The Little Black Book of Innovation, een viertal innovatietijdperken beschreven. Het begint bij het eerste innovatietijdperk (zo’n beetje tot WOI), gekenmerkt door de solitaire uitvindingen, met als bekende voorbeelden de cotton gin (een machine die katoenvezels- en -zaden scheidt, red.) door Eli Whitney (1795), de gloeilamp door Thomas Edison (1895) en Henri Fords assemblagelijn (1913).
Juist door de perfectionering van die assemblagelijn werd innovatie steeds meer geïncorporeerd in ondernemingen. Zo ontstond (tot de jaren 60) het tweede innovatietijdperk van innovatie-exploiteurs en -creators. Hun laboratoria brachten de meest in het oog springende innovaties voort, zoals nylon (Wallace Carothers, 1935), het U2-spionagevliegtuig Lockheed (Clarence Johnson, 1957) en pampers (Vic Mills, 1961).
Iedere innovatie is anders
Maar omdat bedrijven log en bureaucratisch ware, brokkelde in de jaren 50/60 dat innovatieve fingerspitzengefühl af: het derde innovatietijdperk werd gekenmerkt door de afsplitsing van innovators van grote bedrijven. Met een sterke focus op een technische doorbraak. Daarbij geholpen door venture capital verstrekkers die de opkomst van Apple (Steve Jobs, 1976), Microsoft (Bill Gates, 1975), Cisco Systems, Amazon, Facebook en Google financierden.
De adembenemende snelheid en de bijbehorende tools en condities daarachter leidden sinds de jaren 80/90 het vierde innovatietijdperk in. Waarin innovatie geïntegreerd werd in het businessmodel en van elk individu kon komen, toegankelijker en eenvoudiger dan ooit. Denk aan de platformeconomie met organisaties als Uber, Airbnb, Facebook, Booking.com en Thuisbezorgd.
Systeeminnovatie
Interessant is de vraag is of deze indeling ons gaat helpen bij het organiseren van ingewikkelde systeeminnovaties die we niet langer kunnen negeren. Denk bijvoorbeeld maar aan taaie transities in energie, klimaat, zorg of mobiliteit. Waarbij twee essentiële ervaringen cruciaal zijn: meer dan 90 procent van de innovaties komen tot stand tussen organisaties én technologie is slechts in een kwart van de gevallen de echte driver. Helemaal als we kijken in welk tempo we in staat zijn om nu (onder druk van de coronacrisis) zaken zoals thuiswerken in een vloek en een zucht gefikst te krijgen. Wat naast een stevige urgentie vraagt om professioneel georganiseerd netwerkleiderschap (waarbij een coalition of the willing wordt gevormd uit alle 4O’s: Overheden, Ondernemers, Onderwijs- en kennisinstellingen en Omgeving) en de onderstreping van het dominante belang van sociale innovaties.
Leer van je fouten en durf ze te delen
Want zo’n systeeminnovatie kenmerkt zich doordat niet één organisatie de lead heeft: niet het instituut of koninkrijk maar het ecosysteem vervult de centrale rol. Vanuit een community met actieve participatie van zowel publieke als private partijen. Waarin géén partij de baas speelt. Er sprake is van een sluitende collectieve valuecase. In de geest van think big, start small, act now.
Wolken
Vanwege dit unieke karakter – wat in bestaande innovatietheorieën onvoldoende tot uiting komt – introduceer ik samen met m’n medeauteurs Hans Bakker en Michiel Jak in ons nieuwste boek Ladders tegen wolken deze aanpak als het vijfde innovatietijdperk. Een benadering die we zelf in de praktijk in honderden vlieguren meerdere malen hebben mogen toepassen. Waarbij we inzichtelijk maken hoe die nieuwe vormen van sturing en leiderschap er uitzien en in de o zo taaie praktijk succesvol kunnen worden toegepast. Uiteraard voorzien van lessons learned: want iedere innovatie is anders. Bovendien: trial and error betekent regelmatig je neus stoten waarbij het helpt als je leert van je fouten én deze ook durft te delen.
Voor het type systeeminnovaties – met een centrale plek voor het ecosysteem – is er volgens ons goed nieuws: deze crisis laat het belang van een stevige overheid maar weer eens zien! Geen omvangrijke overheid, maar een invloedrijke en professioneel opererende overheid. Die duidelijk regie neemt en partijen bij elkaar brengt en verleidt om na te denken over ‘een betere wereld’. Een wereld waarin partijen worden aangesproken om hun eigen rol en verantwoordelijkheid te pakken. Zonder “top-downerig” de baas te willen spelen. In de geest van het NSOB-model[1]: niet zozeer de focus op een presterende of rechtmatige overheid, maar op een netwerkende, verbindende en participerende overheid. Wij zijn ervan overtuigd dat het huidige klimaat het bereik van onze boodschap alleen maar gaat versterken.
*Hans Bakker, Dirk-Jan de Bruijn en Michiel Jak zijn ervaringsdeskundigen als het gaat om op een praktische wijze richting te geven aan systeeminnovaties. Dit artikel verscheen oorspronkelijk in Publiek Denken 21: Sociaal domein onder druk. Wilt u meer artikelen lezen? Neem dan nu een gratis abonnement op Publiek Denken.
[1] Nederlandse School voor Openbaar Bestuur – dit model beschrijft de 4 rollen van de overheid in de samenwerking met de energieke samenleving: 1) een rechtmatige overheid (voorbeeld: uitvoering wet- en regelgeving) | 2) een presterende overheid (bijvoorbeeld: overheid als bedrijf, efficiency en effectiviteit staan centraal) | 3) een netwerkende overheid (bijvoorbeeld: overheid ‘in the lead’, zoekt horizontale samenwerking op) | 4) een responsieve/participerende overheid (bijvoorbeeld: netwerksturing, initiatief van onderop).
Bestellen
Het boek is maandag 7 september verschenen. Hieronder kunt u een exemplaar bestellen. De kosten bedragen €19,99 incl. 9% btw, daarnaast brengen wij administratie- en verzendkosten in rekening.