nieuws Bestuurskracht

Platformen brengen maatschappelijke missies dichterbij

Overheden zouden actief platformen moeten stimuleren en organiseren om maatschappelijke doelen te realiseren en transities te versnellen. Daarbij gaat het niet alleen om technologie. Minstens zo belangrijk zijn de spelregels en voorwaarden waarop de spelers rond een platform met elkaar interacteren.

Zo’n 3 jaar schrijf ik in dit blad over de overheid als platform. Welke vooruitgang is er in die tijd geboekt en wat is er nodig richting de toekomst? Tijd voor een reflectie. De afgelopen 10 jaar heeft een enorme “horizontalisering” plaatsgevonden, mede aangedreven door digitale netwerken. Dit heeft geleid tot de opkomst van een platformeconomie en een platformsamenleving: bedrijven en burgers organiseren hun initiatieven rondom digitale platforms, waarop veel verschillende partijen samenkomen rond gedeelde interesses en met elkaar in interactie zijn: van marktplaatsen tot sociale netwerken.

Tot nu stonden overheden vooral aan de zijlijn: zij bleven vooral afwachtend en reactief. Zij grepen pas in wanneer de impact en ontwrichting van platformen te groot werden, zoals bij huisjesverhuur via Airbnb, taxidiensten van Uber en de contracten van pakketbezorgers en koeriers. Op Europees niveau wordt geprobeerd om de dominante datamacht van Google en Facebook aan te pakken. Daarnaast hebben overheden stappen gezet in het digitaliseren van de eigen diensten en gegevensbeheer, deels onder de noemer “open overheid” en “smart cities”, deels in voorbereiding op de Omgevingswet. Dit wordt vooral gezien als een technologische uitdaging. De verantwoordelijkheid voor de uitvoering is belegd bij de IT-afdelingen en ingehuurde IT-bedrijven, op veilige afstand van bestuurders en beleidsmakers.

Tegenstrijdige belangen
Als overheden hun ambities willen waarmaken om maatschappelijke missies te realiseren en grote transities in goede banen te leiden, dan moeten zij ook de volgende stap zetten: platformen organiseren en creëren rond maatschappelijke opgaven, waarbij zij zelf één van de spelers zijn, naast bedrijven, burgers en andere overheden. Vooruitgang boeken op het ene terrein kan niet los gezien worden van de vooruitgang op andere terreinen. De grote uitdaging is om te komen tot een afstemming en een goede afweging te maken tussen de verschillende, soms tegenstrijdige, belangen. Dit kan niet aan de markt overgelaten worden: er is niet altijd ruimte om producten, diensten en infrastructuren met elkaar te laten concurreren.

Ambitieuze doelen zijn alleen realiseerbaar als burgers zich actief inzetten

Dit betekent dat de overheid zichzelf (nog meer) moet gaan zien als een facilitator die een platforminfrastructuur aanbiedt, bestaande uit de fysieke (publieke) ruimte (de hardware) en de democratische rechtsstaat (de software). Deze platformen dienen niet alleen als basis voor de eigen overheidsdiensten. Ze zijn ook een onderliggende basis voor (commerciële) diensten en initiatieven van bedrijven en burgers. Overheden hebben deze partijen hard nodig om de maatschappelijke missies te realiseren. Zonder de investeringen en het ondernemerschap van bedrijven gaat dat niet lukken. Ambitieuze doelen zijn alleen realiseerbaar als burgers zich actief gaan inzetten voor bijvoorbeeld duurzame energieopwekking, en hun gedrag gaan veranderen. Het gaat zeker niet alleen om technologie. Minstens zo belangrijk zijn de spelregels en voorwaarden waarop de spelers rond het platform met elkaar interacteren, ze mee te krijgen in de transities en de grote maatschappelijke doelen.

Eigen bedrijfsvoering
Naast faciliteren en stimuleren is coördinatie nodig om te zorgen dat de vele losse, individuele acties van bedrijven en burgers niet leiden tot wildgroei en versnippering maar elkaar aanvullen en versterken. Ze moeten voldoende focus en massa krijgen om uit te kunnen groeien tot levensvatbare en succesvolle initiatieven die significant bijdragen aan de maatschappelijke missies. En die missies zelf zullen ook in samenspraak met bedrijven en burgers ontwikkeld moeten worden, in een balans tussen ambities en wat technologisch haalbaar is en waar de markt kan meehelpen. Platformen kunnen bij uitstek zorgen voor coördinatie en afstemming.

Bij hun transformatie kunnen overheden leren van grote bedrijven

Dit alles brengt ook grote organisatorische uitdagingen met zich mee voor overheden. Het betekent onder meer dat de verschillende overheden moeten werken vanuit dezelfde standaarden, protocollen, werkwijzen, principes en data voor alle uiteenlopende activiteiten en diensten. Nu vindt elke overheid, provincie, gemeente het eigen wiel opnieuw uit, elk met eigen leveranciers, waarvan de systemen onderling niet goed op elkaar aansluiten. Het platformprincipe zal een integraal onderdeel moeten worden van de eigen bedrijfsvoering: van het hele proces van planning, beleidsontwikkeling en participatie tot en met uitvoering en verantwoording. Dit betekent een nog verdergaande afstemming tussen of zelfs integratie van de verticale silo’s en departementen van de overheid. De verticale silo’s kunnen immers voor een groot deel gebruikmaken van dezelfde onderliggende processen, regels, infrastructuur en data.

Complementair
Bij hun transformatie tot platformorganisaties kunnen overheden leren van grote bedrijven als Microsoft, Adobe en Philips. Zij zijn ooit begonnen om een deel van hun eigen producten, systemen en bedrijfsinfrastructuur te openen voor derden. Rondom hun platformen organiseren ze ecosystemen met grotere en kleinere spelers, die een veelheid aan diensten ontwikkelen in uiteenlopende sectoren. Ze zijn allemaal gebaseerd op dezelfde onderliggende basis, in dit geval een technologieplatform met clouddiensten, standaarden en protocollen. Deze diensten kunnen zowel concurrerend als complementair zijn. Uiteindelijk creëren ze voor consumenten en burgers toegevoegde waarde. Om toepassingen en diensten op het platform aan te jagen bieden de platformeigenaren ontwikkelgereedschappen aan en maken ze data gemakkelijk toegankelijk. Ook bepalen ze de spelregels.

Governance by platforms
Het gaat zeker niet alleen om technologie. Minstens zo belangrijk zijn de spelregels en voorwaarden waarop de spelers rond het platform met elkaar interacteren. Wanneer een overheid organisator is van een platform dan kan zij toezien op de spelregels en er invloed op uitoefenen zodanig dat belangrijke maatschappelijke waarden zoals solidariteit, toegankelijkheid voor iedereen of bescherming van kwetsbaren geborgd worden. Ze kan ervoor zorgen dat verschillende innovaties op elkaar voort kunnen bouwen en complementair zijn, in plaats van leiden tot gesloten en versnipperde systemen (denk aan de verschillende kabeltjes voor mobiele telefoons). Zo kunnen overheden een deel van hun regulerende en sturende rol ‘uitvoeren’ via de spelregels van het platform. Dit wordt ook wel governance by platforms genoemd.

Alles bij elkaar zijn platformen een geschikt organisatiemodel voor het sneller en gerichter realiseren van de maatschappelijke missies. Overheden zouden dus platformen moeten gaan oprichten en hier omheen ecosystemen gaan ontwikkelen met bedrijven, burgers en andere overheden, die allemaal in samenspel een rol vervullen in het realiseren van de maatschappelijke missies.

*Dit artikel werd geschreven door Maurits Kreijveld en verscheen oorspronkelijk in Publiek Denken 23: Dienstverlening in tijden van crisis. Meer artikelen lezen? Neem dan nu een abonnement op Publiek Denken!

Delen

Reageer

*

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Verplichte velden zijn gemarkeerd met *