Het succes van populistische bewegingen heeft de afgelopen jaren veel aandacht gekregen. Maar hoe reageren burgers die populisme juist níét steunen? Een internationaal onderzoek, onder leiding van onder meer Bram Spruyt en Didier Caluwaerts, laat zien dat bezorgdheid over de invloed van ‘het volk’ in de politiek wijdverbreid is. Die bezorgdheid gaat vaak gepaard met een opvallende steun voor elitisme, vooral onder hoger opgeleiden.
Op basis van een uitgebreide survey onder bijna vijfduizend burgers in Nederland, het Verenigd Koninkrijk, Denemarken en Griekenland onderzochten de auteurs of mensen bezorgd zijn over de invloed van ‘het volk’ op beleidskeuzes.
De resultaten zijn opvallend. Zo is 35 procent van de respondenten het eens met de stelling dat gewone mensen onvoldoende kennis hebben om beleidsbeslissingen te nemen. Daarnaast vindt 38 procent dat het de samenleving zou schaden als beleidsmakers de voorkeuren van burgers direct zouden vertalen in beleid.
Ook vindt 38 procent dat politici het volk moeten leiden in plaats van volgen. Nagenoeg 20 procent is van mening dat politieke leiders hun eigen koers moeten varen, los van de wil van het volk.
Elitisme sterk bij hoger opgeleiden
De studie laat zien dat steun voor elitisme vooral voorkomt bij mensen met een hogere opleiding of hoger inkomen. Opvallend is dat de invloed van opleidingsniveau sterker wordt naarmate mensen zich meer met hun opleiding identificeren. Dat verband is bij inkomen veel minder zichtbaar.
Volgens de onderzoekers is elitisme ingebed in een breder mens- en maatschappijbeeld. Dit gaat vaak samen met het afwijzen van gelijkheid en het geloof dat bestaande economische verhoudingen rechtvaardig zijn.
Opvallende verschillen tussen landen
Hoewel de algemene patronen vergelijkbaar zijn, tonen de resultaten ook interessante verschillen tussen landen. In Nederland en Denemarken hangt steun voor elitisme vooral samen met opleidingsniveau. In Griekenland speelt inkomen juist een grotere rol.
Deze bevinding onderstreept volgens de onderzoekers dat sociaal-economische verschillen niet zomaar gelijkgesteld kunnen worden aan opleidingsverschillen. De politieke betekenis van deze factoren verschilt per land en context.
Beter begrip van elitisme nodig
De studie toont aan dat steun voor elitisme geen marginaal fenomeen is in Europese samenlevingen. Sociale verschillen, en met name de rol van opleidingsidentiteit, zijn cruciaal om dit beter te begrijpen.
Als we bezorgd zijn over de staat van de democratie, is het volgens de auteurs essentieel om meer inzicht te krijgen in de opkomst van elitisme. Daarbij volstaat het niet om opleidingsverschillen eenvoudigweg als klassenverschillen te zien.
Dit onderzoek is gepubliceerd op het platform Stuk Rood Vlees en gebaseerd op een wetenschappelijke paper in Political Psychology.
