Beeld: gemeente Alphen aan den Rijn
Te veel inwoners die deelnemen aan participatieprocessen of inspreken tijdens bijeenkomsten ervaren dat de overheid alleen naar hen luistert wanneer ze hun zin krijgen. Volgens hen staat het eigenbelang vaak voorop, terwijl het algemeen belang steeds meer naar de achtergrond verdwijnt. Dit vraagt om verandering, zo betoogde Liesbeth Spies, burgemeester van Alphen aan den Rijn en voorzitter van het Nederlands Genootschap van Burgemeesters, tijdens het afscheidsseminar van Han Polman, de vertrekkend voorzitter van de Raad voor het openbaar bestuur (Rob). Haar boodschap aan gemeenteraadsleden: ‘Vergeet het stille midden van de samenleving niet, want zonder verbinding verliezen we ons gezag.’
Spies illustreerde haar punt met een voorbeeld uit haar eigen gemeente. Een uitvaartondernemer wilde een nieuwe vestiging openen in een woonwijk. Er werden 130 inwoners uitgenodigd om mee te praten, wat leidde tot een constructieve oplossing. Echter, twee inwoners die deze kans hadden genegeerd, dienden alsnog klachten in bij de gemeenteraad. ‘Zij wisten bijna een verkeerd beeld te schetsen van het proces,’ aldus Spies. ‘Het kostte de wethouder veel inspanning om te voorkomen dat hun eenzijdige belang de boventoon voerde.’
Dit voorbeeld laat volgens Spies zien hoe participatie kan worden gekaapt door individuele belangen, terwijl het bredere, maatschappelijke belang buiten beeld blijft.
Spanningsveld tussen eigenbelang en algemeen belang
Op veel beleidsterreinen komt de overheid steeds vaker tegenover individuele belangen te staan, legde Spies uit. Denk aan verzet tegen woningbouw vanwege het verlies van uitzicht, of tegen elektriciteitsvoorzieningen omdat men het uiterlijk van een trafostation niet aantrekkelijk vindt. Het huisvesten van asielzoekerscentra stuit steevast op weerstand.
‘Als overheid moeten we besluiten nemen die soms ten koste gaan van het individuele belang. Dat vraagt om moed van volksvertegenwoordigers, die hun rug recht houden en vasthouden aan het algemeen belang. We moeten daarbij altijd in verbinding blijven met de samenleving, anders verliezen we ons gezag,’ waarschuwde Spies.
Flitspeilingen: de stem van het stille midden
Spies pleit ervoor dat de gemeenteraad ook de stem hoort van de inwoners die zich niet actief laten horen in participatietrajecten. ‘Een flitspeiling kan een waardevol instrument zijn om snel inzicht te krijgen in hoe deze stille groep denkt en voelt. Dit helpt om een vollediger beeld te krijgen van de bredere maatschappelijke opvattingen.’
Verbindend bestuur essentieel voor behoud gezag
In haar rol als voorzitter van het Nederlands Genootschap van Burgemeesters onderstreepte Spies dat het behoud van gezag voor de overheid niet alleen een lokale, maar ook een nationale kwestie is. Daarbij noemde ze de steun voor burgemeesters cruciaal, vooral vanuit de Tweede Kamer.
‘Als burgemeester ben ik er voor álle inwoners, voor het handhaven van de openbare orde en voor een samenleving waarin iedereen gehoord wordt,’ stelde Spies. Ze bekritiseerde daarbij de recente uitspraken van Kamerlid Geert Wilders, die de Amsterdamse burgemeester Femke Halsema het land uit wilde sturen vanwege haar steun aan demonstraties tegen het Israëlische optreden in Palestina. Volgens Spies getuigen dergelijke uitlatingen van een gebrek aan respect voor het burgemeestersambt en ondermijnen ze het gezag van de overheid.
Tot slot benadrukte Spies dat verbindend bestuur de enige weg vooruit is. ‘Gemeenten zijn geen uitvoeringskantoren van het rijk. We moeten als overheid ons gezag herwinnen, en dat begint met verbinding en wederzijds respect.’
Meer lezen over de rol van raadsleden in het versterken van het gezag van de overheid in het rapport Gezag herwinnen van de Raad voor het openbaar bestuur.