Bron: Pxhere
Tegenmacht is onmisbaar voor een goed functionerende democratie. Toch blijkt uit onderzoek dat burgers op lokaal niveau daarin nog te weinig ruimte krijgen. Promovendus Marius Bakx (Tilburg Law School) onderzocht hoe lokale instituties en burgers functioneren in vier Nederlandse gemeenten en concludeert: burgers kunnen het bestuur corrigeren, maar het college van B&W blijft vaak dominant.
Waar kiezers, parlement en rechters de rollen vervullen als tegenwicht, is dat lokaal minder vanzelfsprekend. Bakx onderzocht hoe instituties als de gemeenteraad, het ambtelijk apparaat en het college van B&W omgaan met kritiek en tegenspraak en welke rol burgers daarin kunnen spelen. Zijn conclusie: er is ruimte voor versterking, vooral door meer bewustwording en betere ‘democratische geletterdheid’.
Vier burgerlijke vormen van tegenmacht
In zijn promotieonderzoek uitgevoerd in Dordrecht, Rotterdam, Oldenzaal en Tholen onderscheidt Bakx vier vormen van burgerlijke tegenmacht:
- Toezicht houden
- Bestuurskritiek leveren
- Protesteren
- Oordelen toetsen
Deze vormen van participatie kunnen bijdragen aan eerlijker en verantwoordelijker lokaal bestuur. Zo kunnen burgers plannen zoals buurtvernieuwingen of sluiting van voorzieningen kritisch volgen en bijsturen. In Rotterdam onderzocht Bakx het initiatief Recht op de stad, dat zich inzet voor rechtvaardig woonbeleid.
College van B&W blijft dominante speler
Ondanks deze mogelijkheden blijkt het college van B&W in de praktijk vaak de toon te zetten. Dat komt mede door de bestuurlijke cultuur waarin consensus centraal staat. Het idee dat tegenmacht ook kan bijdragen aan beter bestuur en niet alleen als rem werkt krijgt nog onvoldoende aandacht.
Bakx pleit voor meer aandacht voor tegenmacht binnen gemeentelijke organisaties. Bewustwording en scholing zijn nodig bij zowel bestuurders als ambtenaren. Door te investeren in democratische geletterdheid kunnen zij beter beoordelen hoe besluiten bijdragen aan een gezonde lokale democratie. Zoals Bakx het samenvat: ‘Iedereen is gebaat bij een lokale democratie met een sterke tegenmacht; niemand is gebaat bij almacht.’
Burgerberaden instellen. Zo veel en zo gauw als maar mogelijk is
Goed dat er aandacht is voor tegenmacht. Wel verbaasd het me dat er naar maar 4 vormen gekeken is. Waar is bijv het – recentelijk wettelijk bekrachtigde – uitdaagrecht?
De gebruikte definitie lijkt op die van de klassieke manier van kijken nl burgers die meedoen met wat de overheid inzet. Maar overheidsparticipatie steekt heel anders in elkaar. Persoonlijk zie ik daar meer kansen voor een beter functionerende democratie .. inwoners die zich mede eigenaar voelen en ook worden van hun eigen leefomgeving.