Beeld: Europese Commissie
De Europese Digital Decade, die de digitale transformatie van Europa richting 2030 begeleidt, heeft aanzienlijke gevolgen voor gemeenten in Nederland. Tussen nu en 2026 worden maar liefst 13 nieuwe Europese wetten en regels geïntroduceerd die de manier waarop gemeenten met digitalisering omgaan fundamenteel zullen veranderen. Deze regelgeving raakt tal van aspecten zoals cybersecurity, datadeling, kunstmatige intelligentie en privacy. Gemeenten moeten zich voorbereiden op deze digitale toekomst, en dat vraagt om grondige analyses, samenhangende strategieën en een sterke samenwerking tussen overheidslagen.
De impact van de Digital Decade op Nederlandse gemeenten is groot. In maart 2023 publiceerde de VNG een impactanalyse die de invloed van 13 nieuwe Europese wetgevingen op de digitaliseringsopgave van gemeenten inzichtelijk maakte. Het belangrijkste advies? De wetten moeten in samenhang worden bekeken en niet afzonderlijk, omdat ze vaak meerdere aspecten van gemeentelijk beleid en bedrijfsvoering raken. De VNG heeft de wetten daarom gegroepeerd in acht categorieën, die variëren van cybersecurity tot juridische zaken en informatievoorziening.
Deze interbestuurlijke complexiteit vereist dat gemeenten niet alleen hun eigen digitale infrastructuur verbeteren, maar ook intensiever gaan samenwerken met landelijke overheidslagen. Sommige taken kunnen gemeenten niet zelfstandig uitvoeren en zijn afhankelijk van nationale voorzieningen en beleidslijnen.
De urgentie van voorbereiding
Hoewel sommige wetten, zoals de Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG) en de Cybersecurity Act, al van kracht zijn, worden andere pas tegen 2026 volledig geïmplementeerd. Gemeenten doen er goed aan om zich tijdig voor te bereiden, leert de ervaring met de AVG. Daarom werkt de VNG aan verdere bewustwording en kennisopbouw, zodat gemeenten niet overvallen worden door de nieuwe regelgeving.
Start van expertgroepen
In november 2023 startte de VNG met het oprichten van vijf expertgroepen om gemeenten te ondersteunen bij de implementatie van de nieuwe wetgeving. Deze groepen bestaan uit gemeentemedewerkers die werken aan uitvoeringsanalyses van de nieuwe wetten en regelgeving. De eerste expertgroepen richten zich op het wetgevingscluster cybersecurity en analyseren de impact van wetten zoals de NIS2, Cybersecurity Act en Critical Entities Resilience Directive.
Het doel van deze expertgroepen is om kennis te delen en de werkdruk te verdelen. Gemeenteambtenaren krijgen zo de kans om nieuwe wetgeving gezamenlijk te doorgronden en toepasbaar te maken voor hun eigen organisaties. Hierdoor hoeft niet elke gemeente individueel de complexe Europese regels door te nemen, wat efficiëntie en consistentie bevordert.
Eerste resultaten: cybersecurity in kaart gebracht
In juli 2024 werd het eerste uitvoeringsrapport van de Digital Decade gepubliceerd. Dit rapport, waaraan 122 experts van 57 gemeenten hebben meegewerkt, onderzocht de impact van nieuwe cyberveiligheidswetgeving op de gemeentelijke bedrijfsvoering. Het rapport bracht niet alleen de uitvoeringskosten in kaart, maar wees ook op de uitdagingen die nog moeten worden opgelost, zoals de invulling van toezicht en de precieze verantwoordelijkheden van gemeenten.
De eerste uitvoeringsanalyse toonde aan dat de uitvoeringskosten sterk afhangen van de keuzes die het rijk nog moet maken. Daarnaast is er nog veel onduidelijkheid over de invulling van sommige begrippen en de wijze waarop toezicht georganiseerd zal worden. Dit onderstreept het belang van een nauwe samenwerking tussen de VNG en het rijk om de Europese regels werkbaar te maken voor alle gemeenten.
Dataregelgeving: kansen en uitdagingen
In oktober 2024 verscheen het tweede uitvoeringsrapport, ditmaal gericht op de Europese dataregelgeving. Het rapport onderzocht de impact van vijf belangrijke verordeningen, zoals de Data Governance Act en de Open Data Directive. Hoewel deze regelgeving gemeenten de kans biedt om het potentieel van data beter te benutten, vereist het ook aanpassingen in de manier waarop gegevens worden gedeeld en beschermd.
De Europese dataregelgeving heeft als doel om data vrijer te laten stromen tussen overheden, burgers en bedrijven. Dit moet leiden tot een beter gebruik van data voor economische en maatschappelijke doeleinden. Toch vraagt deze regelgeving om investeringen in technologie en een betere informatiehuishouding. Gemeenten moeten bijvoorbeeld hun systemen klaar maken voor het hergebruik van informatie en moeten goed nadenken over de voorwaarden waaronder data gedeeld kunnen worden.
Wat staat gemeenten te wachten?
De komende jaren worden cruciaal voor de digitalisering van gemeenten. De Digital Decade brengt een breed scala aan wetgeving met zich mee die de manier waarop gemeenten werken, communiceren en hun diensten aanbieden fundamenteel zal veranderen. Hoewel de uitdagingen groot zijn, biedt de nieuwe regelgeving ook kansen. Door slim samen te werken, kunnen gemeenten zich niet alleen voorbereiden op de digitale toekomst, maar deze ook actief vormgeven.
Volgende stappen
De VNG blijft de komende jaren werken aan de uitvoeringsanalyses voor de overige wetgevingsclusters, waaronder kunstmatige intelligentie, privacy en consumentenbescherming. Gemeenten worden aangemoedigd om actief bij te dragen aan deze analyses en de verdere implementatie van de Digital Decade-wetten in hun bedrijfsvoering op te nemen.