De vraag of gemeenten, provincies en het rijk hun ambtelijke adviezen voortaan openbaar moeten maken, wordt voor het eerst getoetst door de hoogste rechter. Dit naar aanleiding van een rechtszaak in Nunspeet, waar een burger inzage eist in een interne memo van de gemeente. Volgens het AD kan de uitspraak van deze zaak bepalend zijn voor hoe overheden in de toekomst omgaan met transparantie onder de Wet open overheid (Woo), die sinds mei 2022 van kracht is.
De Wet open overheid (Woo), die in mei 2022 de Wet openbaarheid van bestuur (Wob) verving, stelt dat overheidsinformatie in principe openbaar moet zijn, tenzij er een gegronde reden is om deze vertrouwelijk te houden. Wat die “tenzij” precies inhoudt, wordt nu in de rechtszaak in Nunspeet getest. Omdat de Woo nog relatief jong is, is er nog weinig jurisprudentie over de toepassing van de wet. Deze zaak zou daarom richtinggevend kunnen zijn voor toekomstige gevallen.
De zaak in Nunspeet
Wiggelinkhuijsen strijdt om inzage in een memo waarin een ambtenaar de tekortkomingen schetst bij de voorbereiding van een bestemmingsplan. Hij wil dit document gebruiken in een rechtszaak tegen de gemeente. Ondanks dat de rechtbank Nunspeet al heeft opgedragen het document openbaar te maken, weigert de gemeente nog steeds om het vrij te geven. Nunspeet heeft er een principezaak van gemaakt en huurde zelfs de landsadvocaat in om de zaak voor de hoogste bestuursrechter, de Raad van State, te brengen.
De uitspraak van deze zaak is van groot belang. Mocht de Raad van State beslissen dat Nunspeet de memo openbaar moet maken, dan kan dit betekenen dat ook andere overheden in vergelijkbare gevallen hun interne adviezen openbaar moeten maken. Zo niet, dan kunnen gemeenten mogelijk veel meer informatie achterhouden.
Gevolgen voor openbaarheid
Woo-specialist Tim Staal, medeoprichter van het expertisecentrum Spoon dat zich richt op openbaarheid van bestuur, waarschuwt voor een mogelijke stap terug in transparantie als de uitspraak in het voordeel van Nunspeet uitvalt. Hij verwijst naar de toeslagenaffaire, waarin een memo van topambtenaar Palmen jarenlang werd genegeerd en bewust werd achtergehouden. Dit leidde destijds tot grote verontwaardiging en heeft ervoor gezorgd dat er een belangrijke passage over “persoonlijke beleidsopvattingen” werd opgenomen in de Woo.
Volgens de Woo moeten documenten die zijn opgesteld ter voorbereiding van formele besluitvorming openbaar worden gemaakt, tenzij dit het interne beraad onevenredig zou schaden. Staal benadrukt dat deze uitzondering niet bedoeld is om gevoelige informatie te verbergen, maar om het interne besluitvormingsproces te beschermen. Hij vreest echter dat gemeenten deze uitzondering zouden kunnen misbruiken om documenten te verbergen die mogelijk ongunstig zijn.
Argumenten van de gemeente Nunspeet
De gemeente Nunspeet betoogt dat ambtenaren terughoudender zullen worden in het opschrijven van adviezen als deze in de toekomst door burgers kunnen worden opgevraagd. Daarnaast zou het vrijgeven van dergelijke documenten de juridische positie van de gemeente kunnen schaden, aldus de advocate van burgemeester en wethouders.
De Raad van State heeft de zaak in behandeling genomen en zal over zes weken uitspraak doen. Deze beslissing kan een belangrijke precedentwerking hebben voor hoe open en transparant overheden in Nederland moeten opereren.