Overheid en big data
Big Data bieden kansen voor opsporing en surveillance, maar vragen om sterkere waarborgen voor de vrijheidsrechten van burgers. Het zwaartepunt in de huidige juridische regelgeving ligt op de regulering van het verzamelen van data. Dat blijkt uit het rapport Big Data in een vrije en veilige samenleving van de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid dat gisteren is verschenen. De WRR pleit ervoor dat die bestaande wetgeving wordt aangevuld met de regulering van en het toezicht op de fases van de analyse en het gebruik van Big Data.
De WRR analyseert in het rapport hoe de Nederlandse overheid Big Data op een verantwoorde wijze kan gebruiken. Het rapport richt zich specifiek op (Big) Data-analyses door politie en justitie, de inlichtingen- en veiligheidsdiensten en verschillende organisaties en samenwerkingsverbanden op het gebied van fraude-bestrijding.
De toegenomen mogelijkheden om data te verzamelen en te analyseren, vragen om een versteviging van het onafhankelijke toezicht, aldus de WRR. Het toezicht op gegevensverwerking laat tot nu toe veel te wensen over, zeker in het licht van de huidige snelle ontwikkelingen op het gebied van Big Data. Zowel de Autoriteit Persoons- gegevens als de CTIVD is onvoldoende toegerust voor de uitdagingen van het Big Data-tijdperk in termen van bevoegdheden, expertise en financiële middelen. Vele partijen, waaronder de CTIVD zelf, zijn van mening dat de voorgenomen uitbreiding van bevoegdheden van de MIVD en AIVD vraagt om een significante uitbreiding van de capaciteit en expertise van de toezichthouder op alle niveaus. Voor de parlementaire Commissie voor de Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten, die nauwelijks eigen ondersteuning heeft, geldt dat wellicht nog sterker.
Versterken
Ook op het punt van de transparantie van de dataverwerkingsprocessen van de overheid is nog een wereld te winnen. De gegevensverwerking is in veel gevallen een black box, concluseert de WRR. Individuen kunnen vaak niet weten dat over hen gegevens zijn verzameld en zullen dus niet zo snel hun informatierecht inroepen. Hoewel binnen het veiligheidsdomein geen volledige transparantie kan bestaan vanwege geheimhouding, is desalniettemin op verschillende niveaus een grotere mate van transparantie mogelijk. Veel relevante informatie over gegevensverwerking binnen samenwerkingsverbanden op het terrein van fraudebestrijding staat bijvoorbeeld in convenanten en besluiten vermeld, die weliswaar openbaar maar niet erg toegankelijk zijn.
Ook is het wenselijk dat organisaties die met Big Data-toepassingen aan de slag gaan, een beleidsplan opstellen waarin zij vermelden welke methoden zij gebruiken, en wat de kosten en de beoogde resultaten zijn. De inlichtingen- en veiligheidsdiensten zouden meer werk kunnen maken van het achteraf inzichtelijk maken van de frequentie waarmee zij bepaalde toepassingen hebben gebruikt en voor welke doeleinden. De beschikbaarheid van dergelijke informatie kan een bijdrage leveren aan een grotere maatschappelijke aanvaardbaarheid van de inzet van Big Data-toepassingen in het veiligheidsdomein.
Burgers
Veel grote dataverwerkingsprojecten overstijgen het individu in aard en omvang. Daarom is het belangrijk om, naast een inzet op toezicht en transparantie, ook de positie van ngo’s en burgerrechtenorganisaties in juridische procedures te versterken. Het is weliswaar primair de verantwoordelijkheid van de wetgevende macht en van het parlement in zijn controlerende functie, om wetgeving en beleid omtrent Big Data-toepassingen te toetsen. Maar burgers kunnen ook direct of via belangenorganisaties stem geven aan hun belang bij vrijheid en veiligheid. In de huidige situatie is het klachtrecht sterk verbonden aan individuele schade en zijn er zeer beperkte mogelijkheden voor collectieve procedures bij de rechter. Dit geeft de burger – en organisaties waarin burgers zich verenigen – te weinig mogelijkheden om besluitvorming op basis van Big Data-processen te bevragen zolang zij geen gezamenlijke persoonlijke benadeling kunnen aanvoeren.