Sinds de aanstelling van minister Barry Madlener en staatssecretaris Chris Jansen (beiden van PVV) op het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat (IenW) is de relatie tussen de politieke leiding en de ambtelijke organisatie onder druk komen te staan. De uitgesproken standpunten van de bewindspersonen, hun uitspraken in de media en hun koerswijzigingen roepen vragen en zorgen op bij ambtenaren, zo blijkt uit Kamervragen en interne communicatie. Ondanks dat de bewindspersonen in hun antwoorden aangeven te werken aan wederzijds vertrouwen, blijft de spanning voelbaar.
De zorgen over het werkklimaat kwamen voor het eerst naar buiten toen de hoogste ambtenaar van het ministerie, de secretaris-generaal, een interne e-mail verstuurde waarin hij aangaf dat de ambtelijke leiding zich genoodzaakt voelde om medewerkers gerust te stellen na een “ongemakkelijke week”. Deze e-mail volgde op een periode waarin staatssecretaris Jansen in een televisieoptreden zijn steun herhaalde voor de omstreden “minder Marokkanen”-uitspraak van PVV-leider Geert Wilders. Deze uitspraak had eerder tot een veroordeling geleid bij de Hoge Raad. Veel ambtenaren voelden zich door Jansens hernieuwde steun onveilig, zo liet de secretaris-generaal weten. De topambtenaar benadrukte dat het essentieel is dat ambtenaren zich veilig en integer kunnen voelen in hun werkomgeving.
Daarnaast leidde een koerswijziging van minister Madlener rondom het Schiphol-dossier tot onrust. Na maanden van intensieve voorbereiding, waarin de ambtelijke organisatie werkte aan een krimpbeleid voor Schiphol, besloot Madlener de eerder ingezette koers te wijzigen. Zijn beslissing om Schiphol meer ruimte te geven voor groei, in lijn met de positie van de PVV, riep bij ambtenaren vragen op. Zij vroegen zich af in hoeverre hun inzet nog zinvol was en of de inspanningen van de afgelopen maanden verloren zouden gaan. De deur van het ministerie werd, naar zeggen van ambtenaren, wagenwijd opengezet voor de lobby van Schiphol en KLM. Dit zorgde voor frustratie en het gevoel dat hun werk ondermijnd werd door politieke keuzes.
De reactie van Madlener en Jansen
In hun antwoorden op Kamervragen gaven Madlener en Jansen aan zich bewust te zijn van de onrust die hun optreden veroorzaakt. Ze spraken met de ambtelijke top en benadrukten dat ze begrip hebben voor het ongemak dat onder ambtenaren leeft. Volgens de bewindspersonen ligt het aan de politiek om de koers te bepalen, terwijl de ambtelijke organisatie deze vervolgens uitvoert. Ze geven aan dat hun kabinet streeft naar een balans tussen verschillende belangen, zoals economische groei en de rechtspositie van omwonenden van Schiphol.
De bewindspersonen benadrukten dat de samenwerking met de ambtelijke organisatie voor hen van groot belang is. Ook lieten ze weten dat de sociale veiligheid op het ministerie prioriteit heeft. ‘Op het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat is ruimte voor alle ambtenaren die vanuit hun professionaliteit Nederland verder willen brengen, ongeacht de (on)zichtbare verschillen tussen mensen,’ aldus Jansen. Madlener en Jansen benadrukten bovendien dat ze openstaan voor gesprekken over de zorgen binnen het ministerie.
Diversiteit en sociale veiligheid
In het antwoord op de Kamervragen werd herhaaldelijk gewezen op het belang van diversiteit en inclusie binnen het ministerie. De ambtelijke organisatie van IenW bestaat uit mensen met verschillende achtergronden, overtuigingen en ervaringen. Volgens de secretaris-generaal is het juist deze diversiteit die de organisatie krachtig maakt en in staat stelt om op een goede manier beleid uit te voeren dat recht doet aan de hele samenleving. De bewindspersonen zeggen dit te onderschrijven en benadrukken dat iedereen zich veilig en gehoord moet voelen.
Ondanks deze woorden van steun, ervaren sommige ambtenaren de werkelijke uitvoering anders. Vooral medewerkers die persoonlijk geraakt worden door de uitspraken van de PVV-bewindspersonen, bijvoorbeeld vanwege hun achtergrond of religie, geven aan dat zij zich moeilijk kunnen identificeren met de politieke koers die de PVV voorstaat. Hoewel staatssecretaris Jansen in zijn officiële rol afstand heeft genomen van zijn uitspraken, blijft het voor sommigen binnen het ministerie lastig om vertrouwen op te bouwen in de nieuwe leiding.
Betrokkenheid van de ambtelijke organisatie
Een ander belangrijk aspect in de spanningen tussen de ambtelijke organisatie en de politieke leiding betreft de mate van betrokkenheid van ambtenaren bij beleidswijzigingen. Minister Madlener en staatssecretaris Jansen herhaalden meerdere malen dat de ambtelijke organisatie hen goed ondersteunt. De bewindspersonen noemden de bijdrage van de ambtelijke staf tijdens de begrotingsbehandeling als voorbeeld van deze goede samenwerking. De minister en staatssecretaris gaven aan dat ze vertrouwen hebben in een blijvende samenwerking met hun ambtenaren en openstaan voor verdere dialoog.
Desondanks leidde Madleners besluit om de deur open te zetten voor de luchtvaartsector tot frustratie. Voor ambtenaren die zich hebben ingezet voor een zorgvuldige en gebalanceerde besluitvorming, voelt deze koerswijziging als een ondermijning van hun werk. Hoewel de ambtelijke organisatie gewend is dat politieke prioriteiten verschuiven, ligt het probleem hier in de manier waarop de lobby van Schiphol en KLM werd binnengehaald. Volgens de ambtenaren is hierdoor een werkcultuur ontstaan waarin commerciële belangen zwaarder lijken te wegen dan hun professionele adviezen.
Vooruitblik en vertrouwen in de toekomst
Madlener en Jansen benadrukten in hun antwoorden dat ze vertrouwen hebben in de samenwerking met de ambtelijke organisatie. Ze hebben met de ambtelijke top afspraken gemaakt over hoe ze met de organisatie in gesprek blijven over de ontstane situatie. De bewindspersonen zijn van mening dat er ruimte moet zijn voor kritische vragen en tegenspraak, mits deze worden geuit in het kader van de professionele samenwerking.
Of deze woorden voldoende zijn om het vertrouwen van de ambtenaren terug te winnen, moet nog blijken. De komende maanden zullen een belangrijke graadmeter zijn voor de samenwerking tussen de politieke en ambtelijke leiding op het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat. Terwijl de bewindspersonen vertrouwen uitspreken in hun ambtenaren, blijft de vraag of de ambtenaren hetzelfde vertrouwen hebben in hun nieuwe leidinggevenden.