Uit het onderzoek Tonen van de Top van dr. Leonie Heres (RU/UU) in opdracht van Bureau Integriteitsbevordering Openbare Sector (BIOS) van het CAOP blijkt dat topambtenaren hun ethisch leiderschap overschatten. Ze denken dat ze een duidelijk voorbeeld zijn en genoeg ethische sturing geven. Medewerkers beleven dat echter heel anders. Topambtenaren moeten daarom zich vaker en explicieter uitlaten over integriteit en actiever leiding geven aan het integriteitsbeleid. De top moet zowel de juiste toon aanslaan als zich echt tonen. Heres: ‘Vaak denken topambtenaren dat ze door hun persoonlijke integriteit vanzelf al het goede voorbeeld geven. Maar daarmee overschatten ze hun eigen zichtbaarheid en hoe hun gedrag overkomt op medewerkers. De beeldvorming over het moreel leiderschap aan de top wordt door veel factoren beïnvloedt, en is eerder negatief dan positief. Zo versterkt media-aandacht voor integriteitsschendingen regelmatig het beeld dat ‘de top’ als geheel niet integer zou zijn. Topmanagers staan daarmee op voorhand 2-0 achter. Waar medewerkers een gebrek aan ethisch leiderschap ervaren, is dat meestal geen kwestie van kwade wil, maar eerder het gevolg van verkeerde beeldvorming en een misvatting bij topambtenaren over de meest effectieve managementstrategie.’
Voorbeeldfunctie
Ethisch leiderschap gaat over zichtbaar voorbeeldgedrag. Kleine fouten zijn snel gemaakt, vallen extra op en blijven lang hangen bij de medewerkers. Het rapport beveelt topambtenaren daarom aan om met regelmaat kritische tegenspraak te organiseren, zich expliciet te laten toetsen op blinde vlekken en kritisch te reflecteren op de uitstraling van materiële zaken als auto, kantoor en beloning. Geadviseerd wordt ook te kijken naar de wijze waarop ze in contact treden met hun medewerkers.
Neutraal leiderschap risicovol
Wees actief
Ontbreekt (actief) ethisch leiderschap, dan zien medewerkers de topambtenaar meestal als ethisch neutraal. Hoewel de topambtenaar zich integer gedraagt, vormt dat wel degelijk een reëel integriteitsrisico. Ethisch neutraal leiderschap ondermijnt het integriteitsbeleid en kan onbedoeld aanzetten tot integriteitsschendingen. Het vergroot de kans dat morele kwesties onvoldoende worden opgepakt, en maakt medewerkers sneller cynisch over integriteit.
Positieve effecten van ethisch leiderschap
Een goede ethische leider levert een belangrijke bijdrage aan de integriteit van zijn organisatie. Uit het onderzoek blijkt dat het veiligheidsgevoel vergroot, de cultuur verbetert en het aantal incidenten vermindert. Ook de effecten op de tevredenheid, motivatie, gezondheid en prestaties van medewerkers zijn positief.