Beeld Pexels
‘Het is uit met Amerika.’ Zo omschreef Sandra Phlippen, hoofdeconoom van ABN AMRO, de relatie tussen de Europese Unie (EU) en de Verenigde Staten (VS) in het tv-programma Buitenhof. We moeten accepteren dat de relatie voorbij is. Of de relatie met de VS voorgoed voorbij is, zal de toekomst ons leren. Maar zonder deze bondgenoot is de EU op zichzelf aangewezen. De inzichten van de Florentijnse politiek denker Niccolò Machiavelli kunnen waardevol zijn in deze nieuwe situatie.
Recente voorstellen om buitenlandbeleid, defensie en industriebeleid naar Europees niveau te verschuiven zijn in lijn met Machiavelli’s denken. Hij betoogt namelijk dat grote staten noodzakelijk zijn om de veiligheid van een vrij volk te garanderen. Tegenover grootmachten als de VS en China maken EU-lidstaten individueel geen kans.
Deze beleidsterreinen vergroten de capaciteiten voor de EU om te daadkrachtig te handelen op het wereldtoneel. Daadkracht valt bij Machiavelli onder Virtù, dat een voorwaarde is om Fortuna, dat is het lot, te kunnen temmen. Een politiek leider moet bijvoorbeeld daadkrachtig handelen bij een invasie. Voorwaarden hiervoor zijn voldoende capaciteit om te handelen en politiek leiderschap.
Europese capaciteiten worden nu eindelijk opgebouwd, maar wie is de politiek leider van de EU? Aan de ene kant wordt de Commissie vaak gezien als een Europese regering (in wording). Commissiepresident Von der Leyen heeft een democratisch mandaat van de Europese kiezers, maar de Europese Raad heeft ook een democratische claim. Zij bestaat uit de nationale regeringsleiders, elk met hun eigen electoraal mandaat. Tijdens eerdere crisissen hebben zij bewezen in staat te zijn voortvarend beslissingen te nemen.
De competitie tussen Commissie en Europese Raad over het politiek leiderschap van de EU is een terugkerende politieke strijd. Maar moet dit conflict wel worden beslecht? De eerste dagen van het Trump-regime tonen de gevaren van het concentreren van uitvoerende macht in een eenhoofdige executieve. Curtis Yarvin, een invloedrijk denker binnen Trumps inner circle, verdedigt dit presidentieel cesarisme. Volgens Machiavelli, echter, was Caesars alleenheerschappij een bedreiging voor de stabiliteit van de staat. Hij betoogt dat het institutioneel kanaliseren van politieke conflicten noodzakelijk is voor een stabiele staat. Zonder institutionele uitlaatklep dreigt constant het gevaar dat een staat ten onder gaat aan interne strijd.
De door Machiavelli bejubelde Romeinse republiek biedt een alternatieve oplossingsrichting. In plaats van een Caesar lag de uitvoerende macht bij twee consuls met elk vetomacht. De EU kan op soortgelijke wijze zijn uitvoerende macht institutionaliseren. Zo kunnen de Commissie en de Europese Raad functioneren als consuls op geopolitieke beleidsterreinen, en wordt hun politieke conflict op machiavelliaanse wijze gekanaliseerd zonder de noodzakelijke daadkracht te verliezen. Het opbouwen van capaciteiten op EU-niveau is een voorwaarde voor veiligheid en vrijheid in een steeds onvoorspelbaardere wereld. De consulstructuur is een oplossing die het interne conflict over politiek leiderschap kanaliseert. Hopelijk staan er dan snel Virtù bezittende EU-leiders op, want anders blijven de lidstaten en hun burgers overgeleverd aan de grillen van Fortuna, waaronder die van leiders als Trump, Poetin en Xi Jinping.
*Deze column komt uit de PD 56: Generaties in het openbaar bestuur Lees hier verder
Goede column, wel heel erg in de grote lijnen. Hierbij mijn poging om het wat concreter te maken.
Ik pleit voor een radicale omwenteling. Ik denk dat we de Amerikanen flink moeten raken in het komende jaar door eerst zelfstandig flink op te schalen met Europese defensieproductie en snel om te schakelen naar Europese/open source alternatieven voor wat Microsoft enzovoorts nu aanbieden en digitale infrastructuur in eigen handen nemen (desnoods via onteigening, zie de recente ontwikkeling rondom British Steel). Dit moet gevolgd worden door tactisch Amerikaanse obligaties te verkopen, importtarieven op te voeren en diplomatiek druk opvoeren richting de verandering die we willen zien van Amerika. Als wij de Amerikaanse economie kort, maar hevig kunnen laten crashen, dan kunnen we misschien fascisme tegenhouden in de grootste economie van de wereld.
Ongeacht wat we doen: de komende vier jaar komen we in een mondiale recessie, accepteer het en bereid je voor. Het terugbrengen van Europese productie zal hier iets mee helpen. Mogelijk kunnen we regionaal de schade beperken, want er is veel ruimte tot verbetering (werkloosheid, ongebruikt productiekapitaal) en er zijn veel rijken die veel meer belastingen zouden moeten betalen alleen al voor de stabiliteit van onze democratische rechtsstaat en hiermee kan de overheid veel investeringen financieren.
Amerika is een oligarchie die beweegt richting een Pinochet/Peron stijl dictatuur maar met kernwapens, duizenden tanks, boten en vliegtuigen. Ga er maar van uit dat in ieder geval één van de landen die Trump vaak noemt binnen gevallen zal worden. Onder Xi is China terug richting Mao geschoven en de propaganda intern en extern, de corruptie van het overheidsapparaat, uitpersing van de bevolking ten faveure van de rijke Xi-factieleden en de genocide van Uyghuren (daarvoor was de Falung Gong de dupe) wordt steeds verontrustender. De EU kan niet kiezen voor één van de twee, we moeten beiden zwakker maken en diplomatiek sturen richting die rechtvaardigheid die we verlangen voor hun bevolking en op mondiale schaal tussen landen. Helaas zullen arme Amerikanen en Chinezen hier veel last van gaan hebben. We kunnen hopelijk voor het indammen van China sterkere relaties aangaan met Japan, Korea, de Filipijnen en Indonesië. Het is makkelijker voor de VS om druk te zetten op China door middel van militaire inzet. We moeten maar hopen dat de Amerikanen inderdaad druk gehouden gaan worden door de verdediging van Taiwan, in plaats van het binnenvallen van Groenland of Canada. Vietnam, Japan en anderen in de regio zitten in een lastig parket. Hopelijk kunnen wij en de (enigszins) democratische Aziatische staten elkaar helpen.
Het is belangrijk om arme landen erbij te houden. Sommige Afrikaanse landen kunnen binnen afzienbare tijd best heel functioneel worden, maar er zijn er ook veel die arm zullen zijn de komende twintig jaar. We kunnen hierbij economische diplomatiek niet los zien van de noodzaak tot het opbouwen van democratische besluitvorming. Voor de effectiviteit van onze diplomatie is het ook essentieel om Israël compleet te isoleren, tegen de wens in van de Amerikanen. Wordt in plaats daarvan grotere vrienden met Egypte om SUEZ open te houden. Zolang we dit niet doen, lopen we diplomatiek tegen muren op in heel veel landen vanwege onze hypocrisie over onze gestelde waarden van rechtvaardigheid en democratie, terwijl de genocide in Gaza live gestreamd wordt.
We hebben een goed begrip nodig van waar we heen willen en wat we kunnen en wat we in de nabije toekomst zullen kunnen. Versteviging van besluitvaardigheid binnen de Europa is daarvoor essentieel. Ik zeg expres niet binnen de EU, al zou het mooi zijn als we richten op een federaal EU, waarin we de Raad een stuk minder machtig maken en de Commissie meer democratisch. Helaas is de Nederlandse Staten-Generaal pas komen te bestaan nadat Napoleon ons er toe dwong en viel het Oostenrijk-Hongaarse Rijk uiteen, dus het is historisch niet zo waarschijnlijk dat een federale EU (zeker niet binnen de komende 10 jaar) tot stand komt. Het zou wel het beste zijn. Geef die macht aan de Europese burgers via directe verkiezingen van het EP en laat het EP de Commissie kiezen en een Eerste Kamer stijl vertegenwoordiging van de landen.
We hebben echter zo snel mogelijk een Europees leger nodig en we kunnen niet wachten op deze ingewikkelde besluitvorming. We moeten daarvoor een verdrag opstellen tussen wie wil met een Europees beslissingsorgaan. Dit is iets wat opgezet wordt hoorden we recent van onze commandant der strijdkrachten.
Als burgers kunnen we de oppositie in Amerika steunen door middelen en tijd. Veilige communicatie gaat belangrijk zijn. Het organiseren van solidariteit ook. Mogelijk ben je vakbondslid en kun je tactieken delen of ICT’er en kun je uitleggen hoe mensen kunnen werken met versleuteling. Tegelijk kunnen we ook Oekraïne steunen. Er zijn veel initiatieven om allerlei nodige dingen te kopen van drones tot verband.
Ook is het belangrijk dat we in ons eigen land demonstreren voor belangrijke zaken en solidariteit opbouwen. Onze eigen prutserfascisten willen ons doen geloven dat immigranten een groot probleem zijn. In werkelijkheid zijn zij de oplossing voor de vergrijzing. De enige manier om de gelovigen in deze idioterie te overtuigen is door ze te helpen met waar ze tegenaan lopen. Veelal is materieel hun probleem een huis of gebrek aan inkomen, maar immaterieel (vaak belangrijker) eenzaamheid en verslagenheid. De emotie die hun overtuiging bepaald is alleen te veranderen door de associatie te veranderen. Laat zien wat burgerschap werkelijk betekent.
Ik heb hiermee geprobeerd om wat concreter te maken wat we kunnen doen. Dat lijkt mij handiger Er zijn ook andere opties, dus vul vooral aan. Het gaat er om dat wij als burgers weten wat we kunnen doen, in plaats van passief toekijken. Er is veel werk aan de winkel.