Een ‘beschaafde democratie’: dat moet eigenlijk een pleonasme zijn. Een democratie is immers toch een teken van beschaving? Helaas niet. In sociale media maar ook in de raadszaal is democratie vaak onbeschaafd. Democratie is niet alleen een stelsel; het is ook een cultuur en een levenskunst. Democratie vereist vaardigheden, kennis en houdingen die we collectief moeten oefenen. Hieronder een viertal oefeningen in democratie-fitness:
1. Geordende dialoog
Democratie is een geordende dialoog waarin elke stem en elke mening telt. Maar dan moet ook iedereen naar andermans uitingen luisteren en deze serieus nemen. Vrijheid van meningsuitwisseling, meningsvorming en meningsbijstelling zijn net zo belangrijk als vrijheid van meningsuiting. In de gemeenteraad hebben volksvertegenwoordigers de schone taak het goede voorbeeld te geven.
2. Gezag uitoefenen en ondergaan
Burgerschap, zo betoogde Aristoteles al, is regeren en geregeerd worden. In een democratie moeten we leren om deze rollen af te wisselen. Ook hier is het aan volksvertegenwoordigers om het goede voorbeeld te geven. Vandaag ben je raadslid, morgen weer medeburger of juist wethouder. Gezag is de afgelopen decennia effectief uitgekleed: fouten en missers liggen veel sneller op straat dan vroeger, en burgers zijn niet meer onder de indruk van een witte jas of toga. Maar met het uitkleden van gezag is ons respect voor gezagsdragers navenant geslonken. De kunst is gezag zowel te kunnen betwisten als aanvaarden. Democratie vraagt respect voor ieders tijdelijke en voorwaardelijke verantwoordelijkheid.
3. Delegeren en vertrouwen
Democratie is alleen mogelijk als burgers niet persoonlijk overal zelf meepraten en beslissingen nemen. Burgers moeten dus veel deliberatie en besluitvorming aan anderen overlaten. Als raadslid zult u niet alles goed doen; u bent ook maar een mens en geen heilige. Burgers gaven u toch hun vertrouwen. Vertrouwen is geen gevoel of mechanisme, maar een gift. Koester deze gift en geef hem op uw beurt ook aan anderen: aan medeburgers, ambtenaren en bestuurders. Iedereen roept dat er meer vertrouwen is- laten we dat elkaar daarom allemaal vaker cadeau doen.
4. Kwalitatieve verantwoording
Een democratische cultuur vereist democratische vormen van verantwoording, in maar ook buiten de politiek. Beperk kwantitatieve verantwoordingssystemen tot een minimum en zet meer in op kwalitatieve, dialogische verantwoording. Ondervraag mensen in een hoorzitting of gewoon een verantwoordingsgesprek, dat zegt vaak meer dan dikke pakken indek-formulieren.
Democratie vraagt dus veel van ons. Het is een kostbaar en breekbaar goed, dat wijsheid verlangt.