Op 15 september jongstleden stemde 81 procent van de Europarlementariërs voor een resolutie waarin Hongarije werd omschreven als electorale autocratie. Een electorale autocratie is een regeringsvorm die lijkt op een liberale democratie, maar die van de instituties die vrijheid en recht garanderen een middel maakt om alleenheerschappij te bewerkstelligen. Zo zijn verkiezingen niet langer open en vrij, wordt het recht gebruikt om politieke vijanden uit te schakelen en verspreidt de media propaganda. Liberale en democratische instituties verhullen een autoritaire werkelijkheid. Rusland en Turkije zijn de bekendste hedendaagse electorale autocratieën, maar de Europarlementariërs willen Hongarije dus aan de lijst toevoegen.
Het Europees Parlement heeft de Europese Commissie gevraagd om in te grijpen, maar die heeft niet veel opties. En wat de Commissie heeft gedaan, is tot op heden niet effectief geweest. Dat kwam onder andere doordat de Hongaarse regering van premier Viktor Orbán vaak kon rekenen op de steun van anderen, zoals een meerderheid van de christendemocraten in het Europees Parlement en de Poolse regering in de Europese Raad. Door 70 procent van haar coronasteun aan Hongarije in te houden, wil de Commissie de regering van Orbán dwingen democratischer te worden. Of dit zal werken, is onduidelijk maar het lijkt mij too little, too late. De Hongaarse regering zal misschien iets toegeven, maar het is onwaarschijnlijk dat ze veel macht zal opgeven.
Deze oplossing heeft ook hoge democratische kosten: de sancties zullen de regering-Orbán schaden, maar Orbán en zijn bondgenoten kunnen naar Brussel wijzen als verantwoordelijke voor het lijden van de Hongaarse bevolking. Daar zit dan ook meteen het ondemocratische element: het komt erop neer dat de EU burgers straft voor het gedrag van hun niet langer democratische overheid. Op zijn minst zal de EU de Hongaarse bevolking direct moeten steunen, maar dat is makkelijker gezegd dan gedaan. Ook de andere burgers van de EU schieten met deze maatregel niets op, want Orbáns autoritaire regering blijft invloed uitoefenen op EU-beleid dat ook voor hen geldt.
Op den duur zit er niets anders op dan voor een radicalere maar wel democratische optie te kiezen. Als een lidstaat permanent verandert in een electorale autocratie, dan doet dit afbreuk aan het democratisch gezag van de Europese Unie. Europa’s democratieën zullen dan serieus moeten overwegen om allemaal uit de EU te stappen en deze te herstarten zonder de autocratische lidstaat, in dit geval dus Hongarije. Dat komt effectief neer op het uitzetten van een lidstaat, maar de methode is democratischer: een politiek besluit genomen door vrije burgers. Voor zo’n beslissing ga je niet over een nacht ijs, want die heeft grote humanitaire gevolgen voor Hongaarse burgers en economische en geopolitieke gevolgen voor de Unie. Het herstarten van de EU zonder autocratieën is uiteindelijk noodzakelijk om democratie in de EU en haar lidstaten te garanderen.