De geschiedenis herhaalt zich niet. Er bestaat geen eeuwig script voor toekomstige gebeurtenissen. De logica van tirannie en expansiedrift kan echter in verschillende historische perioden dezelfde tendensen vertonen. Door ons daarvan bewust te zijn kunnen we een juiste analyse maken van een gebeurtenis. Ook helpt historisch bewustzijn om een adequatere risico- en dreigingsanalyse te maken van de mogelijke gevaren voor vrede en internationaal recht.
Na het Verdrag van München (1938) tussen nazi-Duitsland en onder andere Groot-Brittannië begon Hitler zijn Europese plannen uit te voeren. De Britse oud-premier Winston Churchill stelt in zijn memoires dat weinigen, met uitzondering van hemzelf, de uitspraken en ideeën van Hitler serieus namen. Zelf verwees Churchill vaak in zijn columns en parlementaire toespraken naar het politieke manifest van Hitler, Mein Kampf. De annexatie van alle zogenaamde Germaanse gebieden had hij daarin al aangekondigd, aldus Churchill.
Eerst probeerde Hitler via zogenaamd diplomatiek overleg om andere landen te bewegen om te capituleren. Op 12 februari 1938 nodigde hij Kurt Schuschnigg, de Oostenrijkse premier, uit voor Anschluss, een aansluiting bij Duitsland die eigenlijk de annexatie van Oostenrijk betekende. Oostenrijk deed een concessie met een tolunie, maar dat kon Hitler niet weerhouden van zijn plannen:
Hitler: ‘Ik hoef maar een bevel te geven, en plotseling zullen alle belachelijke vogelschrikkers aan de grens verdwijnen. U gelooft toch niet echt dat u een half uur kunt standhouden? Wie weet ben ik vannacht plotseling in Wenen: als een lentestorm. Dan zul je echt iets meemaken. Ik zou dit graag de Oostenrijkers besparen. Het zal veel slachtoffers eisen. Na de troepen zal de SA volgen. En het Legioen! Niemand zal hun wraak kunnen belemmeren, zelfs ik niet. Wilt u van Oostenrijk een ander Spanje maken? Dit alles zou ik, indien mogelijk, willen vermijden.’ Schuschnigg: ‘We zijn niet alleen op de wereld. Dat betekent waarschijnlijk oorlog.’ Waarna Hitler hem uitlegde dat de Fransen en Britten niets zouden doen.
Terug naar onze tijd. De toespraken van president Poetin en zijn ontkenning van het bestaan van Oekraïne wijzen naar hetzelfde despotisch overlegmodel als dat van Hitler. Van een despoot met expansiedrift win je het niet met vriendelijke conversaties. Afschrikken en bereidheid om oorlogsgeweld aan te wenden, werken wel. Churchill leert ons dat Hitler zijn plannen nooit tot uitvoer had kunnen brengen als Groot-Brittannië onder premier Neville Chamberlain had geweigerd om Frankrijk en Rusland, Oostenrijk, Tsjechië en Polen in de steek te laten en in die landen een rode lijn had getrokken. Maar de Europese democratieën stelden zich passief op, en de despoot Hitler breidde stukje bij beetje zijn macht en gebied uit, totdat hij bijna heel Europa verslond.
Zelensky’s verzet opent een nieuwe dimensie in de strijd tegen de expansiedrift van dit soort tirannie. Ondertussen weigert de Europese Unie terecht de realiteit van de Russische expansiedrift te aanvaarden. Dat betekent: nee zeggen tegen Poetin en bereid zijn tot confrontatie, waarmee nog grotere ellende kan worden voorkomen.