Beeld Pexels
Dr. Danielle Braun is corporate antropoloog en directeur van de Academie voor Organisatiecultuur (Academievoororganisatiecultuur.nl/).
We leven van oorsprong het liefst in groepen van zo’n 150 mensen. Daarin kennen we elkaar bij naam en weten we wie er wel en niet te vertrouwen is. We leven inmiddels in veel groter verband. We hebben systemen gebouwd waarmee we op grote en mondiale schaal kunnen communiceren. Om op zo’n grote schaal te kunnen functioneren hebben we bureaucratie en systemen nodig. Dat ontzielt. Hoewel het niemands bedoeling is, kunnen organisaties en de samenleving leeg en koud aanvoelen. Hoe werkt die ontzieling van organisaties nu precies? Er zijn drie mindfucks die we toepassen.
Mindfuck 1: opdelen
We compartimentaliseren en ontzielen. Delen mensen op in stukjes. We bespreken leerlingen met mededocenten aan de hand van citoscores. We hebben in de ouderenzorg bewonersprotocollen, in plaats van oog voor de behoeften van mevrouw De Vries. Delen ziekenhuizen op in specialismen, in plaats van dat we naar de zieke mens als geheel kijken. Spreken over asielzoekersproblematiek en niet over Mo die zijn land moest ontvluchten. Brengen de knie van kamer 34 naar de operatiekamer in plaats van Lizette die graag sport.
Mindfuck 2: ont-noemen
In organisaties zijn we kampioen in het gebruik van ontzielende terminologie. Overigens niet altijd met slechte bedoelingen, integendeel. Soms is het nuttig om te ont-noemen. Als je als chirurg in een mens zijn hart gaat snijden, is het heel goed dat je niet weet dat de patiënt meneer Jansen heet en twee jonge kinderen heeft. Dan is het nuttig om een groen doek over de patiënt heen te leggen voor de operatie. Als je een verbouwvergunning afgeeft als gemeenteambtenaar is het fijn als dat volgens protocol gebeurt en er geen willekeur is, omdat iemand de ambtenaar kent.
Mindfuck 3: onzichtbaar maken
We hebben taboes opgewerkt en leed onzichtbaar gemaakt. We laten geen beelden zien van kuikenslacht of kalfjes die bij hun moeder worden weggehaald. We maken slachtoffers van een toeslagenaffaire anoniem onder het mom van privacybescherming. We gebruiken versluierende taal als het om slachtoffers gaat.
Beziel en wees verschillig
Ambtenaren die kiezen voor een rol in het openbaar bestuur zijn doorgaans bevlogen mensen, die er veel voor overhebben om de samenleving heel te houden. Moedwillig ontzielen, ont-noemen, ontmenselijken, is niet waar ze aan mee willen werken. En toch gebeurt het. Zoals Hannah Arendt waarschuwde: we moeten handelen, overleggen en continu spreken over het goede en de juiste keuzes in plaats van slechts te arbeiten. Onverschilligheid is daarbij een groter gevaar dan gewelddadigheid. Als we organisaties, politiek en openbaar bestuur weer willen bezielen en doen wat ertoe doet, zullen ambtenaren primair moeten streven naar verbindingen maken in plaats van opdelen. Naar namen noemen in plaats van ontzielen. Naar zichtbaar maken van plekken en processen waar het licht dooft. Dat vergt de moed en inzicht om mindfucks aan de kaart te stellen.