De coronacrisis heeft grote invloed op het werk van gemeenten en hun ambtenaren. Hoe ben en blijf je fit for the job? Een gesprek met Ton Heerts, burgemeester van Apeldoorn, bestuurslid van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) en voorzitter van het College voor Arbeidszaken en van de Werkgeversvereniging Samenwerkende Gemeentelijke Organisaties van de VNG.
Ken je dat grappige filmpje waarmee de Duitse overheid mensen oproept om thuis te blijven,’ vraagt Heerts. ‘Een oudere man blikt terug op de coronawinter van 2020. Hoe kom je die crisis door? Door op de bank te liggen en niks te doen. Andere vormen van vrijheid. We zijn met z’n allen inmiddels wel een levensles verder.’ Heerts wil maar zeggen: corona heeft ons leven op z’n kop gezet en dat moet je niet onderschatten. Thuiswerken bijvoorbeeld heeft grote gevolgen.
Heerts: ‘De balans tussen werk, contact met collega’s en privéleven verandert. Dat is een nieuw koord, waarop we aan het dansen zijn. De druk is hoog, de verleidingen zijn groot. Je kunt meer doen op een dag, alleen al doordat de reistijd is weggevallen. Maar daar zit een keerzijde aan. Reistijd is niet per se verloren tijd, je kunt die bijvoorbeeld gebruiken om je hoofd leeg te maken. Samen met collega’s lunchwandelen is er niet meer bij, koffiepauzes zijn nu nog de enige remmen op het werk. Voor je het weet maak je heel lange dagen, dat is niet goed, dat moet niet de norm worden.’
‘Door het thuiswerken bewegen we minder. Ik merk het zelf ook. Op kantoor loop je vaker ergens heen, neem je de trap. Thuis zit ik in een kamer. De lichamelijke en geestelijke vitaliteit van mensen is een belangrijk punt. Ik begrijp bijvoorbeeld jonge ouders wel, die op eengegeven moment zeggen: mag ik alsjeblieft naar kantoor, om even eruit te zijn. Binnen het A&O fonds Gemeenten en het College voor Arbeidszaken besteden we steeds meer aandacht aan de vitaliteit van de medewerker.’
Wendbaar en vitaal
Het “nieuwe koorddansen”, zoals Heerts het noemt, speelt ook een rol in de cao-onderhandelingen. ‘We zullen thuis- werken meer moeten faciliteren. Dat zal landelijk allerlei vragen oproepen. Wat betekent het bijvoorbeeld voor zorgtaken, wat zijn de gevolgen hiervan voor de wegen en het openbaar vervoer? Gaat de NS bijvoorbeeld de dienstregeling inkrimpen? Hoe zit het met de capaciteit van gebouwen? Ik denk niet dat we snel de kantoorruimte gaan uitbreiden. We zullen meer goede werkplekken thuis moeten faciliteren. Daarvoor is onder meer apparatuur nodig, als gemeente steken we nu veel geld in grote schermen om kleine oogjes te voorkomen. Zoals ik al zei, bewegen we minder. En wat doen we met de sociale kant van werk, het contact met collega’s bijvoorbeeld? De vrijdagmiddagborrel had zo z’n charme, dat moet anders worden ingevuld.’ Het A&O fonds Gemeenten ondersteunt gemeenten op veel punten. Het fonds heeft zijn bereik dit jaar flink zien groeien dankzij het digitale werken, en blijft zich inzetten zodat medewerkers zelf wendbaar en vitaal kunnen zijn.
Heerts: ‘Denk bijvoorbeeld aan advies op afstand, tips en opleidingen op het gebied van digitale vaardigheden en ga zo maar door. We moeten alert zijn op het risico van rsi: in het verleden hebben we geleerd hoe belangrijk aanpassingen aan de werkplek zijn, zoals werken op de juiste hoogte. Dat heb je niet zomaar thuis. Het goed inrichten van werk- plekken thuis is de grootste uitdaging. Digitale veiligheid is ook een belangrijk punt. Heb je betrouwbare verbindingen? Als je digitaal vergadert, kun je dan niet gehackt worden? De functie van Chief Information Officer wordt steeds belangrijker.’
Contact op afstand
Zelf heeft Heerts veel zien veranderen. ‘Tijdens de eerste coronagolf kwam ik meer op het stadhuis dan nu, onder meer voor de vergaderingen van de crisisstaf en het gemeentelijk beleidsteam. Maar al vóór de zomer verschoof dat naar digitaal vergaderen. Het vraagt een aanpassing, maar voor mij is die niet erg groot. Ik was al gewend om met mobieltje, iPad en laptop naast elkaar te werken.’
‘De digitale raadszittingen met de griffier waren wel wennen, dat is topsport. Maar we worden een volleerd team. Ik mis wel de sociale kanten van het burgemeesterschap. Rond de viering van 75 jaar vrijheid is veel niet doorgegaan, dat is erg jammer. En ik mis ook de bezoekjes aan mensen die 100 jaar worden, of die 60 jaar getrouwd zijn. Maar niet alles is afgezegd, ik ga nog wel naar bijvoorbeeld verzorgingshuizen en ondernemers.’
‘Van de medewerkers hoor ik dat zij ook die sociale kant missen. In de omgang met collega’s, maar ook met burgers of bedrijven. Keukentafelgesprekken gaan nu bijvoorbeeld veel via het scherm, al worden ze soms ook nog fysiek gehouden. Ik zie dat de flexibiliteit van de mensen groter is geworden. Conferenties gaan anders, je hoeft er ook niet meer voor te reizen. Je kunt meedoen aan webinars, er zitten zeker aantrekkelijke kanten aan.
Deze nieuwe situatie biedt dus kansen, ook in de dienstverlening en het contact met burgers. In de zorg zie je dat al langer opkomen, het gebruik van domotica voor contact op afstand tussen een patiënt en een arts of verpleegkundige. We gaan naar een nieuwe balans, een mix tussen scherm en knuffel.’
Beeld: Sven Scholten