Begin volgend jaar wordt in Leeuwarden een bron geboord om via geothermie warmte te kunnen leveren voor een deel van de stad. ‘Uiteindelijk kunnen we 40 tot 60 procent van Leeuwarden op deze manier van warmte voorzien,’ zegt Ernst Japikse, directeur van warmtebedrijf Ennatuurlijk. De tijd van één grote energiecentrale is volgens hem voorbij. ‘Het wordt veel meer lokaal, met kleine warmtebronnen voor een beperkt gebied. We zijn daartoe centraal kennis aan het opbouwen die we lokaal kunnen toepassen.’
‘Je moet lef hebben: als je niet ergens begint, gebeurt er niets’, vindt Japikse. Maar het is nou ook weer niet zo dat Ennatuurlijk op goed geluk te werk gaat. Het bedrijf maakt deel uit van Geocombinatie Leeuwarden (GCL), een consortium, waarin ook Shell, Energie Beheer Nederland (EBN) en Bouwgroep Dijkstra Draisma zitten. Verder is er een groep potentiële afnemers van de aardwarmte, de “koplopers” zoals Ennatuurlijk hen noemt, met enkele grote namen waaronder Achmea, ING Bank, het Rijksvastgoedbedrijf en het Medisch Centrum Leeuwarden (MCL). En in september is een overeenkomst met Leeuwarden getekend over de aanleg van een nieuw warmtenet, waarmee de gemeente op aardwarmte aangesloten zal gaan worden.
Japikse: ‘De samenwerking met de gemeente is uitstekend, Leeuwarden omarmt dit geothermieproject echt. Dat helpt enorm. Begin volgend jaar doet Shell een eerste boring, het is belangrijk om de bron te testen. We boren een waterlaag aan op ruim 3 kilometer diepte aan de zuidkant van Leeuwarden. Dan moeten we kilometers leidingen leggen voor het warmtenet. Als alles volgens planning verloopt kunnen we in het voorjaar van 2022 warmte gaan leveren.’
Tweede geothermiebron
Het zakelijke deel is rond: Geocombinatie Leeuwarden ontwikkelt, exploiteert en onderhoudt de bron en de warmte wordt verkocht aan Ennatuurlijk, dat de afnemers bedient. Aan de praktische uitvoering van het plan zitten meer haken en ogen. ‘Eerst gaan we de bron testen,’ aldus Japikse. ‘Als die goed is, kunnen we het warmtenet aanleggen. Dat duurt ongeveer een jaar. Dat is geen eenvoudige operatie, we moeten bijvoorbeeld onder wegen, dijken en kanalen door en door de drukke stad. Dat is technisch ingewikkeld en er zijn vergunningen voor nodig.’
‘In eerste instantie sluiten we vooral bedrijven en kantoren aan. Als je dat omrekent naar woningen zouden we 10.000 tot 12.000 woningequivalenten van warmte voorzien. Met die eerste fase is een investering gemoeid van 50 miljoen euro, dus er gaat serieus geld de grond in. Als het project slaagt, kunnen we een tweede geothermiebron aanboren voor een warmtenet van ongeveer dezelfde omvang. Uiteindelijk kunnen we 40 tot 60 procent van Leeuwarden op deze manier van warmte voorzien.’
Massa
Niet alleen kantoren worden op de geothermiebron aangesloten. Japikse: ‘We praten onder andere met woningbouwcorporaties, grote verhuurders.’ Die vormen een flinke partij in de Friese hoofdstad: woningcorporaties bezitten zo’n 16.000 woningen in Leeuwarden. Volgens Ennatuurlijk kan een groot deel daarvan, betaalbaar voor huurder en verhuurder, op een collectief warmtenet worden aangesloten. Het bedrijf heeft al twee warmtenetten in Leeuwarden, in De Zuidlanden en Camminghaburen. Daarop zijn zo’n 2000 huishoudens aangesloten. Eén ervan, De Zuidlanden, die nu met behulp van biogas wordt verwarmd, zal al in de eerste fase op de aardwarmten worden aangesloten. ‘De bewoners merken hier niks van, want in de woningen verandert er niets, de aanpassing wordt in onze warmtecentrale gedaan,’ vertelt Japikse. ‘Maar ze zijn wel ineens een stuk duurzamer geworden.’
‘En we praten met huiseigenaren. We zijn bezig met proeven om te zien hoe we particuliere eigenaren erbij kunnen betrekken. Misschien kunnen ze meedoen met het warmtenet als in hun wijk de woningen van woningcorporaties worden aangesloten, in groepen tegelijk. Dat is zeer belangrijk, want we willen massa maken. Hoe meer woningen tegelijk aangesloten kunnen worden, hoe beter.’
Leren en innoveren
‘De energietransitie kunnen we niet in ons eentje realiseren,’ zegt Japikse. ‘Dat moeten we met z’n allen doen. Burgercollectieven op dit gebied, zoals energiecorporaties, koesteren we dan ook. We zitten als warmtebedrijf niet in een ivoren toren, maar praten met ze om te zien hoe we elkaar kunnen verbinden.’ Ennatuurlijk geeft onder meer voorlichting over het vervangen van een gasketel door een warmte-afleverset en wat de praktische aspecten zijn die erbij horen. ‘Mensen krijgen dan een beeld van het verschil tussen een elektrische oplossing met een warmtepomp en een collectieve warmteaansluiting.’
‘We zijn aan het leren en innoveren als het gaat om het aansluiten van bestaande woningen op een warmtenet, zonder dat het een grote impact heeft voor de bewoners. In de overeenkomst met de gemeente Leeuwarden zijn ook afspraken opgenomen om de overlast zo klein mogelijk te maken. We proberen zoveel mogelijk onze werkzaamheden te koppelen aan andere, zodat de straat maar één keer open hoeft.’
Lokaal
Geothermie, maar ook andere bronnen van warmte zoals aquathermie, zullen het energielandschap veranderen, verwacht Japikse. ‘We bouwen niet meer één grote energiecentrale om heel veel afnemers te bedienen. Het wordt veel meer lokaal nu, met (een combinatie van) kleine warmtebronnen voor een beperkt gebied. We zijn daartoe centraal kennis aan het opbouwen die we lokaal kunnen toepassen. Dat is de kracht van Ennatuurlijk. Het maakt samenwerking met lokale verbanden belangrijk: we moeten onze kennis toepasbaar maken en inzetten voor de omgeving waarin we actief zijn. Op de ene plek is geothermie een goede oplossing, op een andere aquathermie of iets anders. De uitdaging zal zijn om voldoende duurzame bronnen te vinden. Het project in Leeuwarden is uniek in Nederland, maar we kunnen het ook op andere plaatsen toepassen. Dan slaan we een serieuze deuk in het pakje boter van de energietransitie.’