Sinds de decentralisaties van 2015 is het sociaal domein continu in ontwikkeling. Om goed aan te sluiten op een dynamisch speelveld, moeten organisaties meebewegen, nieuwe kennis ontwikkelen en andere beleidsvormen toepassen. Expertbureau jb Lorenz helpt daarbij. ‘Overheden vinden het soms lastig, maar ze hebben echt een nieuw repertoire nodig om aan te sluiten op de opdracht die er ligt voor gemeenten.’
Het (vernieuwde) sociaal domein is nog jong. ‘We weten nog zo weinig, we zijn nog maar net de experimenteerfase voorbij,’ zegt Bianca den Outer, oprichter en bestuurder bij jb Lorenz. ‘Er komt nu pas ruimte om te gaan inrichten en borgen voor de lange termijn. Wat we daarvoor nodig hebben, is de ruimte om te leren en ontwikkelen. Onze Academie Sociaal Domein zorgt voor nieuwe kennis in een nieuw domein, in plaats van oude kennis in een nieuw domein te proppen. Je kunt simpelweg niet het oude blijven doen als je een nieuw doel wilt bereiken.’
Nieuwe doelen bereik je niet door het oude te doen
Betrouwbare kennis
jb Lorenz is altijd op de hoogte van de laatste ontwikkelingen in het sociaal domein en helpt gemeenten en organisaties met allerlei vraagstukken. ‘De grootste uitdaging waar partijen in het sociaal domein tegenaan lopen, is hoe je betrouwbare, gevalideerde informatie vindt,’ zegt Den Outer. ‘Daar komen wij om de hoek kijken. De informatie die wij hebben en delen via de academie, is gegarandeerd betrouwbaar, valide en getoetst. Naast kennis geven we duiding. We betrekken daar al onze opdrachtgevers bij, zodat we een kennisplatform vormen en iedereen van elkaar kan leren. Je bent bij ons geen consument die een cursus volgt, maar een coproducent van kennis en kunde.’ Een belangrijke training voor ambtenaren die betrokken zijn bij het sociaal domein gaat over ambtelijk elan. Dat is nodig om goed te functioneren binnen de netwerksamenleving die is ontstaan.
‘De rationele bestuurskundige benadering voldoet niet langer,’ zegt Den Outer. ‘Inwoners willen niet als consument benaderd worden, ze willen meedoen, participeren in hun gemeenschap! De vraag is wat dat betekent voor jouw rol en positie als ambtenaar. Ga je vooral zorgen dat de burger past in het vierkantje dat we hebben ontwikkeld, of kijk je wat werkt, heb je oog voor de menselijke maat en zie je wat iemand nodig heeft?’ Niet alleen de ambtenaar dient zich te ontwikkelen, de gehele gemeentelijke organisatie is toe aan verandering, meent Den Outer. ‘De grootste remmende factor op succesvolle transformatie in het sociaal domein zijn de gemeenten zelf. Na 6, 7 jaar sinds de decentralisaties ligt de focus nog altijd alleen op uitvoerend niveau, in plaats van ook op organisatorisch niveau. Gemeenten zullen zich anders moeten organiseren, meer thematisch georganiseerd worden. Als je een alleenstaande moeder bent, die angstig is en een kind hebt met leerproblemen, dan ben je postbode tussen vier gemeenteloketten, en bestaat de kans dat je nog steeds niet geholpen wordt met je probleem.’
Nieuw repertoire
Want dat is het doel: in het sociaal domein beleid maken dat iemand kan helpen die te maken heeft met meervoudige, samenhangende problematiek, verduidelijkt Jessica Aarnink, expert bij jb Lorenz. ‘Maar dat is in de praktijk ingewikkeld. Hoe je ook knipt in afdelingen of departementen, je komt altijd ergens met een knip die niet handig is. En je houdt altijd een beleidskant en een financiële kant. Wil je bijvoorbeeld gezinsarmoede meewegen in jeugdhulp, dan hoor je van de financiële afdeling dat je het wel binnen dat en dat kader moet verantwoorden.’ Maar doen wat je altijd al deed, is sowieso niet de oplossing, weet Den Outer. ‘Neem nieuwe kennis en vaardigheden die je opdoet mee, en kom aan de hand daarvan tot een nieuw repertoire. Overheden vinden dat soms moeilijk, maar dat is de manier om impact te maken: door kennis collectief te maken en te doen wat goed is, nieuwe vormen te proberen. Het gaat waarschijnlijk de eerste paar keer fout, maar dat mag ook: zo kom je tot verbetering.’
Door een paar keer fouten te maken, kom je tot verbetering
Inwoners goed helpen
Het sociaal domein zal nog lange tijd dynamisch zijn, verwacht Den Outer. ‘Wetswijzigingen en aanpassingen blijven nodig, er wordt nog druk gediscussieerd over de mate van verantwoordelijkheid van betrokken partijen, over de bijbehorende middelen. We moeten nog altijd een nieuwe balans vinden. Maar je ziet in ieder geval langzaam realiteitszin ontstaan. Theorieën over beleid, bijvoorbeeld dat meer preventie de behoefte aan zwaardere zorg vermindert, komen niet altijd uit. Zo blijven we nieuwe kennis en inzichten opdoen, die vragen om een andere werkwijze.’ Om het sociaal domein beter te laten functioneren is een belangrijke taak weggelegd voor een nieuw te vormen kabinet, zegt Aarnink. ‘De gemeente heeft heel veel taken in het sociaal domein, maar aan de andere kant zitten het rijk en de Tweede Kamer er nog strak bovenop. Wat mij betreft, is het of het een of het ander. Geef je gemeenten zoveel taken, geef ze dan ook verantwoordelijkheid. Als er nu een incident is, moet de staatssecretaris uitleg geven. Terwijl diegene zou moeten zeggen: ik ga daar niet over, daar is de wethouder, vraag het hem of haar maar. Dan laat je als rijksoverheid zien: we hebben het bij de gemeente neergelegd en we hebben het volste vertrouwen dat die dat goed doet. Nu is het een beetje van beide gebleven. In al het gedoe om verantwoordelijkheid en taakverdeling vergeten we weleens waar het echt om gaat: burgers die gewoon goed geholpen willen worden.’
Beeld: jb Lorenz