Bestuurders en wetenschappers zijn tevreden over de slagkracht van het openbaar bestuur sinds de lockdown, maar maken zich zorgen over de democratie en de rechtsstaat. Dat blijkt uit de reader Het openbaar bestuur voorbij corona van de Raad voor het Openbaar Bestuur (ROB).
In de reader reflecteren bestuurders en wetenschappers op de invloed van de coronacrisis op het openbaar bestuur, de democratie en de rechtsstaat. Verschillende auteurs roemen de doeltreffendheid en slagkracht van het openbaar bestuur in deze tijd, met name doelend op het succes van de Veiligheidsregio. De afgelopen maanden zouden hebben bewezen dat de regio het schaalniveau is waar grote maatschappelijke opgaven met daadkracht kunnen worden aangepakt.
De zorgen over de democratie en de rechtsstaat hebben echter ook te maken met diezelfde Veiligheidsregio. Het democratisch gehalte van de Veiligheidsregio is laag, omdat het geen bestuurslaag is met een gekozen volksvertegenwoordiging die het regionale bestuur kan controleren. De burgemeester van de grootste gemeente vervult de rol van voorzitter van de Veiligheidsregio, maar die zal niet alle Raden van de gemeenten die in zijn verzorgingsgebied vallen langs gaan om daar uitleg te verschaffen aan of verantwoording af te leggen in de plaatselijke gemeenteraad. Tal van gemeenteraden maar ook colleges van burgemeester en wethouders hebben werkloos moeten toezien hoe een andere en niet democratisch gekozen bestuurslaag de macht overnam en ingrijpende besluiten nam.
Daarnaast benoemen verschillende auteurs zorgen over de borging van tot voor kort als onaantastbaar geachte rechtsstatelijke principes. De vrijheden van (bijvoorbeeld) vergadering, godsdienst en ontmoeting werden op het hoogtepunt van de coronacrisis tijdelijk on hold gezet. Het maatschappelijke draagvlak daarvoor was groot, maar politieke controle en tegenspraak was aanvankelijk gering. Een adequate rechtsstatelijke borging vereist dat de inperking van grondrechten een goede onderbouwing krijgt en voor een beperkte tijd geldt waarbij vooraf duidelijk is voor hoe lang of onder welke voorwaarden die beperkingen weer kunnen worden opgeheven. Die duidelijkheid en kaders ontbraken en ontbreken in veel gevallen nog steeds.