Van klimaatverandering en inclusiviteit tot de energietransitie. De vraagstukken van de samenleving vragen om een meer wendbare overheid. De top-down manier van werken is niet langer valide. Met het project Grip op Loslaten ging A&O fonds Gemeenten met tien gemeentelijke organisaties aan de slag om te experimenteren hoe het anders kan.
‘Iedereen weet: er moet echt wat gebeuren,’ stelt projectleider Anneke van Londen. ‘Als overheid kun je de huidige vraagstukken in de samenleving niet meer alleen oplossen. Dat gaat alleen lukken in samenwerking met andere stakeholders, zoals inwoners en maatschappelijke organisaties. De rol van de overheid transformeert en ook gemeenten moeten meebewegen met alle maatschappelijke uitdagingen. Daarvoor is ander leiderschap nodig, met meer ruimte voor betrokkenen om hun talenten in te zetten.’
Persoonlijk leiderschap
Maar hoe blijf je als gemeente wendbaar en benut je ieders talent? Daar ligt voor de huidige leidinggevenden een uitdaging. Hoe kun je loslaten en toch grip houden? Met het project Grip op Loslaten wil A&O fonds Gemeenten dan ook bij gemeenten een beweging versterken die persoonlijk leiderschap stimuleert. Van Londen legt uit: ‘Dit persoonlijk leiderschap is nodig om minder hiërarchisch te werken binnen de overheid. Het vraagt om ruimte geven door leidinggevenden, ruimte nemen door medewerkers en een gelijkwaardige samenwerking tussen ambtenaren en de samenleving. Het is juist nu van groot belang om de participatiesamenleving succesvol te maken. Als je binnen je organisatie gelijkwaardig werkt, heeft dat ook invloed op die uitstraling. Inwoners moeten het gevoel hebben dat ze ook daadwerkelijk mee kunnen doen.’
In 2018 ging het A&O fonds Gemeenten met Europese ESF-subsidie met het project van start. ‘We zijn begonnen met een denktank waarin we samen met meer dan 20 gemeentelijke organisaties en 38 leidinggevenden de aanpak hebben gedefinieerd. Daarna zijn we in gesprek gegaan met gemeenten. De interesse was groot, maar we konden maar met 10 gemeentelijke organisaties het experiment aangaan. In een intensief traject hebben we vervolgens leidinggevenden, maar ook beleidsadviseurs en -medewerkers, van dwars door de organisatie, getraind en begeleid om aan de slag te gaan met de nieuwe manier van werken: het Wij-Werken.’
Wij-Werken
Bij Wij-Werken werk je met elkaar, niet voor elkaar. Je verkent het vraagstuk met alle betrokkenen. Je brengt in kaart hoe iedereen de situatie ziet en waarom zij er zo over denken. Van Londen: ‘Zo krijgt iedereen inzicht in elkaars perspectief. De uitkomsten worden gedeeld, samen ga je ideeën verbinden en met elkaar bepaal je een oplossingsrichting en werk je gezamenlijk tot een concreet plan. Zo ben je gezamenlijk eigenaar van het proces en van het resultaat. In het experiment gaat het niet alleen om meedénken, ook om meedóén.’
We hebben daarvoor veel expertise in de samenleving, gaat Van Londen verder. ‘We zijn gewend als gemeente een plan te bedenken, waarvan de inwoners dan iets mogen vinden. De kracht van dit experiment is dat de samenleving meedenkt; niet aan een plan van de gemeente, maar aan een eigen plan. Als ambtenaar moet je daarom die expertise ophalen uit de samenleving zonder plan, zonder oordeel, en zonder de expert te zijn, maar door alleen te luisteren en te faciliteren. Dan doen inwoners graag mee. Je ziet heel veel participatietrajecten mislukken omdat de overheid te veel de expert wil zijn.’
Voor het volledige artikel en meer informatie over Grip op Loslaten en Wij-Werken, ga naar het e-zine van Publiek Denken.
Beeld Sander Ruijg