Beeld: UWV
‘Ik ben ervan overtuigd dat het werk van ambtenaren interessanter en uitdagender wordt.’ Aan het woord is Nathalie van Berkel, voorzitter van het Netwerk van Publieke Dienstverleners, lid van de Raad van Bestuur van UWV en juryvoorzitter van de verkiezing Publiek Denken Top 100 Ambtenaar van het Jaar 2024. Een interview over het belang van interdisciplinaire samenwerking, transparantie en diversiteit bij de overheid.
Samenwerking en een interdisciplinaire aanpak zijn in een snel veranderende wereld vaak essentieel. Wat vraagt dat van ambtenaren?
Van Berkel: ‘Er is niet alleen sprake van een snel veranderende wereld, maar ook van een complexe samenleving, mede door complexe wet -en regelgeving. Dat vraagt een bepaalde mate van flexibiliteit, maar zeker ook autonomie en doortastendheid van ambtenaren. Want ondanks de snelle veranderingen en ingewikkeldheden hoop je dat ambtenaren kritisch blijven en zich afvragen of een bepaalde wet wel de juiste uitwerking heeft; of dit echt de bedoeling is van wet -en regelgeving. Het vraagt van ambtenaren dat ze denken vanuit de behoefte van de burger of cliënt, met de menselijke maat als uitgangspunt. Uiteraard binnen de grenzen van de wet.’
‘Het betekent in veel gevallen dat ambtenaren verder moeten kijken dan hun eigen discipline. Dus kijken naar het grotere geheel: wie zijn er betrokken, wat speelt er precies, en kan ik in samenwerking met bijvoorbeeld andere afdelingen of dienstverleners een manier vinden om tot een geschikte oplossing te komen? Ik ben ervan overtuigd dat het werk van ambtenaren interessanter en uitdagender wordt. Autonoom denken, verder kijken dan je eigen vakgebied, meer initiatief nemen en zoeken naar samenwerkingen. Dat is een aansprekend pakket, denk ik.’
Inclusie en diversiteit worden steeds belangrijker, juist bij de overheid. Hoe kan een ambtenaar bijdragen aan het bevorderen van gelijkheid bij de overheid en in de dienstverlening aan burgers?
‘Veel overheidsinstanties spannen zich in voor een zo divers mogelijk personeelsbestand. Ze willen een afspiegeling van de samenleving vormen. Dat is noodzakelijk. Van iedereen, maar misschien wel juist van ambtenaren mag je verwachten dat ze voorbij hun eigen horizon kijken. Wanneer je collega’s hebt van verschillende leeftijden en met verschillende achtergronden helpt dat natuurlijk.’
‘Van ambtenaren wordt verwacht dat zij interesse tonen en nieuwsgierig zijn naar anderen, of het nu gaat om collega’s of cliënten. Dat helpt hen beter mee te denken en de ander beter te begrijpen. Dit begint met het besef dat iedereen een eigen achtergrond heeft die mogelijk van invloed is op het standpunt dat iemand inneemt of de keuzes die iemand maakt. Daarom is het belangrijk dat ambtenaren begrip tonen, openstaan voor andere manieren van denken en handelen, zonder te oordelen. Ze moeten zich afvragen: wat kan ik hiervan leren en hoe kan ik iemand verder helpen?’
Het gaat niet goed met het vertrouwen van burgers in de overheid. Hoe kan een Ambtenaar van het Jaar in zijn/haar/hun werk helpen om dat vertrouwen te herstellen. Hoe kan hij/zij/hen laten zien dat de belangen van de burger altijd voorop staan?
‘Probeer te denken vanuit de behoefte van de burgers, ook al sta je als ambtenaar soms niet direct in contact met mensen. Blijf jezelf afvragen: hoe zou ik geholpen willen worden, wat zou ik in deze situatie van de overheid verwachten? En welke rol kan ik hierin spelen?’
‘Verder is het van belang dat er in een organisatie een klimaat heerst waarin je fouten kunt aankaarten of twijfels kunt uitspreken over een besluit, een proces en de gevolgen voor burgers. Praat erover, benoem het, neem die ruimte. Probeer je collega’s te overtuigen wanneer je denkt dat dit nodig is. Organisaties moeten dit uiteraard stimuleren en faciliteren: een ambtenaar moet twijfels kunnen uitspreken. En luister naar elkaar.’
Om welke professionele kwaliteiten draait het bij de Ambtenaar van het Jaar 2024?
‘Ik verwacht dat de winnende ambtenaar tegen de stroom in durft te denken en zijn collega’s weet te overtuigen en te inspireren. En dat de winnaar erin slaagt een klimaat te scheppen waarin medewerkers de mogelijkheid krijgen hun twijfels en afwijkende zienswijze uit te spreken en verder te kijken dan hun eigen vakgebied. Dit vraagt van ambtenaren dat zij openstaan voor kritiek op besluiten en processen, en dat er daadwerkelijk naar elkaars feedback wordt geluisterd.
Daarnaast wil je dat de Ambtenaar van het jaar een klimaat weet te scheppen waarin gedacht wordt in praktische oplossingen. Uiteraard staat ook hier de behoefte van de burger centraal.’
Publiek Denken reikt dit jaar voor het eerst een aparte prijs uit aan de Uitvoerder van het Jaar. Welke eigenschappen en kwaliteiten moet de Uitvoerder van het Jaar volgens u bezitten om echt het verschil te maken in de publieke sector?
‘Collega’s in de uitvoering staan direct in contact met burgers en weten vaak precies hoe zij mensen het best kunnen helpen, zodat zij zich gezien, gehoord en geholpen voelen. De uitvoerder van het jaar realiseert zich dat het herstel van het vertrouwen in de overheid sterk bepaald wordt door het directe contact dat zij met mensen hebben.’
‘De Uitvoerder van het Jaar handelt binnen de grenzen van de wet, zonder de menselijke maat uit het oog te verliezen, en denkt in praktische oplossingen. Ook durft hij/zij/hen vragen te stellen over de bedoeling van die wet, wanneer deze onbedoeld negatief uitpakt. En wanneer mensen de dupe dreigen te raken van het strikt uitvoeren van de wet of van wetgeving die knelt, dit ook aankaarten om een maatwerkoplossing te zoeken. Dat doen ze soms samen met collega’s van verschillende disciplines in zogeheten maatwerkplaatsen. Deze spelen belangrijke rol in het signaleren en oplossen van problemen van mensen. Kortom: de Uitvoerder van het Jaar denkt in oplossingen, mogelijkheden vanuit de menselijke maat en binnen de grenzen van de wet.’