Gemeenten lijken hun nieuwe taken in het sociale domein, die zij sinds 1 januari 2015 na een omvangrijke decentralisatieoperatie moeten uitvoeren, inmiddels redelijk op orde te hebben. Zij vinden zelf dat de zorgbehoefte van hun inwoners en het aanbod van hulp nu beter op elkaar aansluiten dan voor 2015. Tegelijk erkennen gemeenten dat zij de vormgeving van de breedte van hun takenpakket in het sociale domein als een worsteling ervaren. Dat zijn de belangrijkste eerste observaties van een omvangrijk meerjarig onderzoek dat de Raad voor het openbaar bestuur (Rob) en de Raad voor de financiële verhoudingen (Rfv) hebben gedaan naar de gevolgen van de decentralisaties voor het functioneren van de lokale democratie.
Het meerjarige volgproject Gemeenten in 3D kijkt naar de lokale effecten van de overdracht van zorg, jeugd- en hulptaken aan gemeenten. Het decentralisatieproces is onderzocht langs de lijnen van democratische sturing, organisatorische aspecten en financiën. De Raden presenteren in het e-zine Gemeenten in 3D eerste waarnemingen. Zij laten betrokkenen aan het woord en bieden aldus inzicht in de lokale werkelijkheid. De Raden oordelen zelf niet over afzonderlijke gemeenten.
Op basis van de uitgebreide consultatie constateren de Raden wel een grote mate van betrokkenheid bij en verantwoordelijkheid voor de invulling van nieuwe taken bij de twintig gemeenten die zij meerjarig volgen. Alle lokaal betrokkenen streven naar een gezamenlijk perspectief, wat niet eenvoudig is. Veel gemeenten geven aan dat zij tot dusverre vooral hebben ingezet op zorgcontinuïteit en dat nu meer ruimte ontstaat om het sociaal domein vanuit een lange-termijn-perspectief vorm te geven.
De Raden onderzoeken de decentralisaties op suggestie van de Eerste Kamer en op verzoek van de minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties. Zij volgden twintig gemeenten gedurende een langere tijd om te achterhalen wat de betekenis is van de decentralisaties voor het functioneren van de (lokale) democratie en de kwaliteit van het openbaar bestuur. Met lokaal betrokken zijn tientallen gesprekken gevoerd. Betrokken waren onder meer: gemeenteraadsleden, wethouders, inwoners, leden van cliënten- en adviesraden, ambtenaren, zorgbedrijven, zorgontvangers, mantelzorgers, welzijnsorganisaties, sociale wijkteams, huisartsen en schoolbestuurders.
De Rob en Rfv hebben afgelopen periode de decentralisaties vanuit drie invalshoeken bekeken. Naast het onderhavige onderzoek brengt de Rfv volgende maand een advies uit over de toekomstige bekostiging van het sociaal domein. Dit advies zal worden opgenomen in het e-zine Gemeenten in 3D. Verder komt de Raad voor het openbaar in juni 2017 op verzoek van de staatssecretaris van VWS met een advies over de samenhang tussen de verschillende zorgwetten: Zorg voor samenhangende zorg. Over zorgwetten die door gemeenten worden uitgevoerd. De Tweede Kamer nam hiervoor het initiatief.