Datahandel = mensenhandel

‘Wanneer je maar lang genoeg in de afgrond staart, staart de afgrond ook in jou,’schreef Nietzsche. Een eigentijdse variant op deze uitspraak luidt: wanneer je maar lang genoeg in het internet staart, staart het internet ook in jou. Dit staren is geen vrijblijvende bezigheid, zoals we inmiddels weten. De gemiddelde homo smartphonicus tuurt zo’n vier uur per dag naar zijn scherm en laat daarmee datasporen achter waarmee hij psychologisch geprofileerd kan worden. Daarmee krijgen alziende databoeren als Facebook en Cambridge Analytica, die zich bekwaamd hebben in het bijeendrijven en geestelijk uitmelken van het datavee, ongekende mogelijkheden om het keuzegedrag van het kiezersvolk te manipuleren.
Zogeheten microtargeting-technieken brengen de oplossing naderbij van een vraagstuk waar dwingelanden en despoten zich al eeuwen lang het hoofd over breken: hoe de menselijke kudde zo te temmen dat ze ons niet meer voor onverwachte verrassingen stelt. Met de komst van het Internet der Dingen – die hele samengeklonterde beestenbende aan slimme apparaten die met ons, met elkaar en met onzichtbare derden communiceren – krijgt de kunst van de mensendressuur een nieuwe dimensie. Begrippen als ‘digitaal panopticum’ en ‘surveillancekapitalisme’ proberen de lading van deze nieuwe werkelijkheid te dekken.
Ook overheden zijn geïnteresseerd in geavanceerde toepassingen ter verdere vervolmaking van hun bestuurs- en beheerstaken. Daartoe worden slimme steden uit de grond gestampt en slimme systemen opgetuigd (denk bijvoorbeeld aan het Systeem Risico Indicatie – SyRI). Tot op zekere hoogte is dat goed te rechtvaardigen. Er valt altijd te optimaliseren of te verbeteren, en slimme technologieën kunnen daarbij helpen. Tegelijkertijd is een flinke disclaimer op zijn plaats. De overheid heeft de plicht de psychologische profielen van haar burgers te beschermen tegen de datahonger van bedrijven als Facebook en Google. Doet ze dat niet, dan verzaakt ze haar opdracht om de integriteit van haar burgers te bewaken. Daarmee komt het ‘sociaal contract’ op losse schroeven te staan.
Wie namelijk zijn psyche – zijn gedachten en gevoelens, dromen en verlangens – gewild of ongewild uit handen geeft, verliest in feite zichzelf. En als er geen zelf meer is, als je alleen nog maar een hoopje informatie bent, gereduceerd tot grondstof voor datahandelaren, dan word je vroeg of laat een object ter exploitatie en manipulatie. Exclusieve toegang tot de eigen gedachten is de noodzakelijke voorwaarde voor zelfbeschikking. De mens die dit privilege verliest is een naakt mens, gestript van zijn waardigheid en vrijheid.
Datahandel is in wezen mensenhandel; een overheid die zoiets faciliteert verliest haar bestaansrecht.