Vanaf 1943 dachten de Verenigde Staten en Engeland na over een naoorlogse wereldorde. ‘De verenigde naties’ was een begrip dat Winston Churchill destijds gebruikte om de alliantie van de mensheid tegen het nationaalsocialisme aan te duiden. Dat begrip veranderde al in de laatste fase van de oorlog in iets anders. De plannen voor de Verenigde Naties (VN) werden al tijdens de oorlog besproken en uitgewerkt. In die plannen kregen de naoorlogse internationale betrekkingen een fundering.
De hedendaagse chaos in die internationale betrekkingen lijkt zijn weerga niet te kennen. Een van de belangrijke oprichters van de VN, de Russische Federatie als opvolger van de Sovjet-Unie, neemt in toenemende mate afstand van de internationale regels. Zo negeert Rusland het oorlogsrecht en dat doet het niet heimelijk. Vanuit conflictgebieden kijkt men dan ook met interesse naar de houding van Moskou.
Uiteindelijk bevestigden de Russische autoriteiten de dood van Jevgeni Prigozjin, de leider van het huurlingenleger Wagner. De meeste inlichtingendiensten gaan ervan uit dat Prigozjin door de Russische staat om het leven is gebracht. Hij vloog in Rusland, dus in het Russische luchtruim. Om hem aan te houden, hoefde het Kremlin zijn vliegtuig niet neer te halen. Ze konden hem gewoon arresteren of zijn vliegtuig dwingen om te landen. Prigozjin was Russisch staatsburger. Sterker nog: hij was tot voor kort een onderdeel van de Russische staat. Zijn huurlingenleger vocht onder leiding van het Russische leger in Oekraïne.
Deze Russische actie heeft vergaande gevolgen. Want Rusland laat zien dat legaliteit en wettelijkheid niet gelden voor de tegenstanders van de zittende macht en dat de VN-Veiligheidsraad steeds meer buitenspel komt te staan. De meeste leden van de Verenigde Naties zijn geen democratische rechtsstaten en volgen die ontwikkeling met grote interesse. Want die maakt wereldwijd de weg vrij voor nog meer oorlogsmisdaden en misdaden tegen de menselijkheid.
China kijkt vanaf de zijlijn naar de internationale chaos. Wellicht denkt het dat die voordelig is voor Beijing. Dat is een misvatting. Ook de Chinezen kunnen slachtoffer worden van deze alomvattende chaos, waaruit niets goeds voortkomt. Tenzij de westerse landen met andere machten als China of India gaan praten over het herstel van de orde of een nieuw concept van de wereldorde. Om dit te bewerkstelligen, moet het westen sommige mondiale conflicten herprioriteren of anders gaan aanpakken. Rusland neemt met duizelingwekkende snelheid afstand van recht, moraal en orde.
*Deze column verscheen oorspronkelijk in Publiek Denken 45: Groen Akkoord op 25 september 2023.
Beeld: Matti Karstedt