De protesten van de gele hesjes eind vorig jaar hebben velen wakker geschud. Hier liepen niet de bevlogen activisten of de tegenstemmers, maar de middengroep die zich anders niet liet horen. ‘Bij maatschappelijke thema’s die een grote impact hebben, zoals de warmtetransitie, mag de middengroep niet vergeten worden,’ vertelt Kirsten Notten, initiatiefnemer en namens EnergieSamen coördinator van het leerprogramma De Middengroepen betrekken bij aardgasvrije wijken. ‘Hun stem en inbreng zijn essentieel voor het brede draagvlak dat nodig is om buurtaanpakken te laten slagen.’
Voor het leerprogramma werden vijftien bewonersinitiatieven en coöperaties uitgenodigd die vooroplopen in het aardgasvrij maken van buurt of dorp, om kennis te delen over hoe zij de middengroepen betrekken. Notten: ‘Allereerst was een definitie nodig. Wat verstaan we nu eigenlijk onder middengroepen? Toen bleek dat het bekende innovatiemodel [innovatiecurve van Rogers, red.] dat eigenlijk heel goed weergeeft. Je hebt de koplopers die een innovatie direct vol enthousiasme omarmen en vervolgens de grote middengroep die er pas later mee aan de slag gaat. Je kunt dus niet verwachten dat de middengroep samen met de koplopers optrekt.’
Innovatiecurve van Rogers
Zeven rollen
In vier bijeenkomsten vertelden de bewonersinitiatieven hoe zij de warmtetransitie in eigen wijk of dorp aanpakken. Notten: ‘Opvallend was het enthousiasme en vooral ook de grote kennis en professionaliteit van de deelnemers. Ook bleken veel initiatieven er goed in te slagen om de middengroep te betrekken. De initiatieven behandelden de middengroep niet als een groep. In de lokale gemeenschap zijn bestaande sociale structuren waarin mensen persoonlijke relaties hebben en aangaan. En waarin iedereen zijn eigen rol heeft. De betrokken initiatieven en coöperaties vanuit Buurtwarmte en Buurkracht hebben zeven rollen ontdekt die middengroepen aannemen. Zoals de kritische meedenker die graag fungeert als klankbord, maar liever geen taak op zich neemt. Of het lid van de gemeenschap dat misschien niet direct geïnteresseerd is in het onderwerp, maar wel het groepsgevoel belangrijk vindt. Door de middengroep te erkennen en te bekrachtigen in de rollen kunnen initiatiefnemers op een heel natuurlijke manier steeds meer mensen betrekken. Een lid van de gemeenschap heeft primair geen interesse in bijeenkomsten, maar zal wel geneigd zijn om te helpen met koffie schenken of appeltaarten bakken.’
Het Friese dorp Heeg is een van de koplopers in de warmtetransitie in Nederland. Het project Warm Heeg van de lokale coöperatie Warm Heeg wil warmte onttrekken aan het oppervlaktewater van het Hegermeer en doet alles in eigen beheer. ‘In Heeg wonen verrassend veel mensen met heel veel kennis,’ vertelt Lucie Gelderblom van Warm Heeg. ‘Daar maken we graag gebruik van. We zijn een voorbeeldcasus voor gebruik van Thermische Energie uit Oppervlaktewater (TEO) in Friesland.’
Het hele dorp moet mee gaan doen. De coöperatie doet van alles om de 2200 bewoners te betrekken. Gelderblom: ‘Begin dit jaar hebben we iedereen uitgenodigd en gevraagd of ze het met de keuze voor TEO eens waren. Er zijn ruim 80 bezoekers gekomen, van hen kregen we mandaat.’ Daarna organiseerde Warm Heeg nog vier bijeenkomsten, waaronder met de betrokken overheden en met Plaatselijk Belang Heeg. ‘We hebben alle keren goed opgelet dat we iedereen uitnodigen en hebben geprobeerd alle verschillende bewonersgroepen uit Heeg te bereiken. Daarnaast houden we onze website goed op orde en communiceren we via de lokale dorpskrant. Dus niemand kan zeggen: ik wist het niet. En mensen die mordicus tegen zijn, zitten heus wel in de zaal, weten we uit ervaring.’
Heeg deelde zijn ervaring in het leerprogramma en liet zich daar ook inspireren. ‘De grootste opbrengst is de kracht van het netwerk. We kennen nu alle projecten en wat ieders expertise is. We weten elkaar te vinden als dat nodig is.’
Overzicht middengroepen
Buurkracht
Voor de buurt ’t Ven in Eindhoven heeft de gemeente Buurkracht ingeschakeld om de stap naar aardgasvrij te faciliteren. ’t Ven is een van de drie pilotbuurten voor de aanpak. Buurtprocesbegeleider Yvette Marijnissen: ‘Ons doel is dat bewoners samen een buurtplan maken.’ Na een kick-offbijeenkomst met de gemeente voor de hele buurt zorgt Buurkracht dat bewoners samen aan de slag gaan. ‘We vormen een meedenkteam van enthousiaste buurtbewoners, waarin verschillende kwaliteiten zijn vertegenwoordigd die we tijdens het proces nodig hebben; de techneut, de ondernemer, de verbinder. We houden een buurtenquête, zoeken koppelkansen (bijvoorbeeld tussen aanleg warmtenet en glasvezel), en informeren over mogelijke alternatieven. De middengroepen hebben daarin andere behoeften dan de koplopers. Ze willen stabiliteit en zekerheid: welke plannen heeft de overheid? Wat is de beste techniek voor mij? Zijn de technieken al in de praktijk bewezen? We bieden ze extra informatie, bijvoorbeeld met warmtecamerawandelingen of een bezoek aan een voorbeeldwoning. Voor mensen die vanaf de bank willen meedoen, hebben we een bewonerspanel-app waarmee ze hun mening kunnen geven. We houden mensen op de hoogte via updatekaarten, per post en de website. Onze aanpak is erop gericht dat iedereen kan instappen op z’n eigen manier en wanneer hij of zij er zelf klaar voor is.’
Die visie is nog eens versterkt dankzij het leerprogramma: ‘We moeten ook accepteren dat sommigen nooit actief zullen meedoen en aan het einde van de rit gewoon hun handtekening onder een aanbod willen zetten. Ook willen we nog meer focussen op buurkracht. Buren vertrouwen buren. En buren doen soms ook mee uit sympathie voor de buurman die aan de deur staat. Daar kunnen we nog meer gebruik van maken.’
Het leerprogramma De Middengroepen betrekken was onderdeel van de Participatietafel Energie van DuurzaamDoor, een programma van Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO.nl) dat partijen bij elkaar brengt om van elkaar te leren over de energietransitie en een duurzame economie. Lees alles over de resultaten in het rapport: https://www.duurzaamdoor.nl/nieuws/betrek-de-middengroepen-bij-aardgasvrije-buurten.