De nieuwe Omgevingswet komt er aan. Deze biedt de mogelijkheid op andere manieren met het fysieke domein (en de planvorming daarvoor) om te gaan. Overheden kunnen nu al proefdraaien. Zoals in Alphen aan de Rijn waar men aan de slag is gegaan met het Omgevingsplan voor de Rijnhaven als pilot onder de Crisis- en Herstelwet.
Naar verwachting zal de Omgevingswet in het voorjaar van 2019 in werking treden. De periode tot 2019 wordt benut om uit te zoeken, hoe de mogelijkheden die de Omgevingswet gaat bieden, straks worden ingezet. Diverse gemeenten zijn al aan de slag met een ‘Proeftuin’, of met een concrete pilot, zoals in Alphen aan den Rijn.
Het Omgevingsplan voor de Rijnhaven in Alphen – Bestemmingsplan met verbrede reikwijdte – is vorig jaar vastgesteld. Binnen het plan is een veelheid aan ontwikkelingen mogelijk. ‘Dankzij de crisis- en herstelwet werd een aantal bepalingen uit de Wro (Wet ruimtelijke ordening) buiten werking gesteld en is er een aantal mogelijkheden vooruitlopend op de omgevingswet ‘aangezet’,’ vertelt Esther Poot, planjurist en Projectleider van het Bestemmingsplan met verbrede reikwijdte Rijnhaven Oost. ‘Zo is de plantermijn verlengd naar 20 jaar, waarmee de uitvoerbaarheid ook niet strikt meer aangetoond hoeft te worden. Bovendien kan voortaan de inhoud van gemeentelijke verordeningen in het plan worden opgenomen en kunnen planregels verder worden uitgelegd met behulp van beleidsregels. Ook zijn we in de gelegenheid gesteld met milieunormen te experimenteren.’ Dit alles bij elkaar biedt meer afwegingsruimte bij het inpassen van initiatieven in dit bijzondere transformatiegebied.
Een wereld aan mogelijkheden
Rijnhaven Oost is een gedateerd bedrijventerrein waarmee de gemeente grote plannen heeft. In plaats van zelf alles van tevoren dicht te regelen, koos de gemeente ervoor om de gewenste omgevingskwaliteit vast te leggen in een Omgevingsplan en de bal bij de initiatiefnemers te leggen. Peter Commissaris, Programmamanager Omgevingswet en Projectleider Omgevingsvisie van de gemeente Alphen: ‘De raad heeft de ‘Rijnhavenwijzer’ vastgesteld. Rijnhaven is een bedrijventerrein van circa 70 hectare met een haven van 9 hectare die nauwelijks meer wordt gebruikt. De raad wil een herstructurering van het terrein. De gemeente pakt hierbij een wezenlijk andere rol dan traditioneel. Het gaat de gemeente erom dat marktpartijen geneigd zijn te (blijven) investeren in het gebied. De gemeente legt het beleid op hoofdlijnen vast, maar voor een effectieve en gedragen invulling zoekt zij investerende partners in het gebied. Eigenaren, bedrijven en Alphenaren zijn uitgenodigd om mee te denken en deel te nemen. Binnen de te stellen kaders en binnen de grenzen van het gebied ligt nog een wereld aan mogelijkheden open om met elkaar te verkennen en te benutten.’
‘Ja mits’ in plaats van ‘Nee tenzij’
Van droog oefenen is geen sprake. Initiatieven worden op dit moment ingediend en initiatiefnemers en gemeente spreken samen over die ontwikkelingen. ‘Voor bestaande bedrijven in het gebied, voor het college, voor de raad én voor de ambtelijke organisatie is dit een nieuwe manier van werken,’ vertelt Commissaris. ‘Loslaten, flexibel zijn, ‘ja mits’ in plaats van ‘nee tenzij’, het initiatief centraal in plaats van regels en normen centraal, het is voor iedereen wennen. Daardoor zijn veel gesprekken met alle partijen nodig geweest, en nog nodig om deze werkwijze goed van de grond te krijgen.’
Het omgevingsplan is officieel nog niet in werking, marktpartijen kijken nog vaak naar de gemeente wat betreft ‘wat mag’. “Marktpartijen zoeken vooral naar maximalisering van het programma en hebben minder oog voor de ruimtelijke kwaliteit of samenhang van hun initiatief met de omgeving”, zegt Commissaris. Eén van de eerste initiatieven is echter juist geboren vanuit de nieuwe manier van werken en was waarschijnlijk anders niet of pas veel later ontstaan. ‘Binnen onze eigen organisatie zie je dat het loslaten een uitdaging is waar we nog niet aan gewend zijn. Ook ondernemers vinden dit spannend. Er is in eerste instantie een wat afwachtende houding, maar initiatieven beginnen op gang te komen. Om dit te bereiken hebben we het accountmanagement met de zittende bedrijven geïntensiveerd.’
Flexibiliteit
Wethouder Tseard Hoekstra, onder meer verantwoordelijk voor Openbare ruimte en voor Verkeer, vervoer & water, is enthousiast over de ontwikkelingen. ‘Er zijn in Alphen veel ideeën en als je dat van tevoren helemaal dicht regelt dan lijkt het wel rechtszeker, maar ga je toch altijd weer praten over verandering. Juist door flexibiliteit in te bouwen krijg je meer zekerheid.’
De voordelen van het Omgevingsplan zijn volgens Hoekstra drieledig. ‘Flexibiliteit, zodat we kunnen inspelen op de behoeften van vandaag en morgen. Gebruikers en gemeenten gaan hand in hand om gezamenlijk de eindkwaliteit te bepalen. En niet te vergeten de doorloopsnelheid. Als je via zo’n Omgevingsplan binnen enkele weken groen licht kunt geven voor een plan is dat een prima manier om Alphen met elkaar mooier te maken!’
Alphen aan den Rijn heeft uit eigen ervaring waardevolle tips hoe om te gaan met de nieuwe Omgevingswet. Peter Commissaris: ‘Ontschot binnen de (project)organisatie en breng disciplines (van stedenbouwkundige tot vergunningverlener) bij elkaar. Acteer vanuit de (ruimtelijke) opgave in het gebied en niet vanuit een sectorale taakbenadering. Manage de verwachtingen goed!’ Op de vraag of het werken er nu gewoon ook leuker op wordt, besluit Commissaris: ‘Gebiedsontwikkeling? Dat was altijd al leuk!’
Ondersteuning van Proeftuinen
Gemeenten, provincies, waterschappen, omgevingsdiensten en GGD’s kunnen met een Proeftuin van het Ministerie van Infrastructuur en Milieu (I&M) aan de slag. Ze worden daarbij ondersteund door het expertteam ‘Versnellen’ van het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK). Het ministerie wordt daarbij bijgestaan door Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO.nl).
Het Expertteam ondersteunt in het zogeheten Ontslakken en Versnellen. Bij Ontslakken gaat het om het terugdringen van gemeentelijke regeldruk en hulp bieden bij het vinden van een nieuwe aanpak, vooral op het terrein van gebiedsontwikkeling. Bij Versnellen gaat het er om (woning)bouwprojecten van bouwbedrijven die vastzitten (anders dan door financiële oorzaken), weer op gang te krijgen. De nadruk ligt op de thema’s milieu, gezondheid en omgevingsveiligheid.
Jos Feijtel, expert van Expertteam Versnellen, vertelt dat de ontslak-experts aan de slag gaan met twee invalshoeken. ‘Kan het niet een paar onsjes minder met de eigen gemeentelijke regels, en kunnen we ook anders werken in de praktijk? Het tegen het licht houden van de eigen gemeentelijke regels kan verbluffende resultaten opleveren: soms zijn er in het fysieke domein wel meer dan 100 eigen gemeentelijke beleidsnota’s met elk hun effect op de praktijk van ontwikkel- en bouwprojecten. Vrijwel altijd goed bedoeld maar bij elkaar een zodanige stapeling dat het beklemmend en belemmerend gaat werken.’
De ervaring leert volgens Feijtel dat zonder bestuurlijk enthousiasme de kans om succesvol te ontslakken, klein is. ‘De Omgevingswet verplicht organisaties om te ontkokeren. Zonder ontkokering geen Omgevingsvisie en geen Omgevingsplan. Het is goed om daar alvast mee te oefenen. De ervaringen die met Ontslakken zijn opgedaan worden nu ook toegepast als we gevraagd worden gemeenten te helpen met een Proeftuin Omgevingswet: ook dan pakken we een concreet ruimtelijk project bij de kop en werken we met de initiatiefnemer en gemeente aan de gewenste oplossing, alsof het instrumentarium van de Omgevingswet er al is.’
Voor meer info: www.rvo.nl/onderwerpen/duurzaam-ondernemen/gebouwen/stad-en-regio/omgevingswet