nieuws

Berlijnse Muur van vijftigplussers

De overheid heeft dringend behoefte aan meer ondernemende en creatieve jongeren en moet veel meer doen aan loopbaanontwikkeling en opleidingen om jongeren binnen te halen en te houden en om de mobiliteit onder ouderen te bevorderen. Dat waren in 2009 de aanbevelingen van de projectgroep ‘Ambtenaar voor de toekomst’. Sindsdien is er bij het rijk bar weinig veranderd op het gebied van personeelsmanagement, constateert Ruud Muffels, hoogleraar Arbeidsmarkt en Sociale Zekerheid aan de Universiteit van Tilburg. ‘De meeste initiatieven zijn tot stilstand gekomen, doodgebloed of zelfs om zeep geholpen.’

Vanwege de dreigende vergrijzing van het personeelsbestand was de overheid begin deze eeuw bezig klasjes met jongeren binnen te halen. Ruud Muffels: ‘Met die potentials of zelfs high potentials haalde men een interessante groep mensen binnen. De nieuw binnengekomen jongeren pakten het werk fris aan, gebruikten sociale media en internet platforms, zwengelden discussies binnen de rijksdienst aan en probeerden de ouderen te motiveren daaraan mee te doen en de rijksdienst te moderniseren en klaar te maken voor het ‘nieuwe werken’. Maar ze kwamen er al snel achter dat je binnen de overheidsorganisatie tegen een soort Berlijnse Muur aanloopt. Daarmee bedoel ik de meerderheid van vijftigplussers die niet kan of wil vertrekken naar een andere baan binnen of buiten de rijksdienst. De mobiliteit binnen de rijksdienst was al erg laag en werd in de loop van de crisis nog lager.’[blendlebutton]De crisis is één oorzaak, maar uit onderzoek dat Muffels samen met zijn collega Ton Wilthagen uitvoerde naar de prognoses voor jongeren op de publieke arbeidsmarkt in de komende decennia komt sowieso geen rooskleurig beeld naar voren. In Nederland is de arbeidsmobiliteit onder vast personeel laag, in de private sector en helemaal in de publieke sector. Voor de crisis veranderde jaarlijks ongeveer 5 procent van de werknemers van baan, maar bij vijftigplussers was dat slechts 2 procent en tijdens de crisis is dat nog verder omlaag gegaan.
‘We voorzagen dat de mobiliteit nog verder zou dalen en dat de vergrijzing vanaf 2010 verder door zou zetten. Door de crisis zat de rijksdienst op slot, terwijl de doelstelling om het aantal mensen te verminderen door de vergrijzing relatief goed werd gehaald – soms zelfs te goed, zoals bij de Belastingdienst. Het betekende dat er weinig kansen voor jongeren waren, ondanks hun online discussienetwerken, ondanks een speciale werkgroep onder leiding van Roel Bekker en ondanks een adviescommissie waar ik deel van uitmaakte om het proces te helpen sturen. Kennelijk was de rijksdienst er nog niet klaar voor of werd het als te bedreigend gezien. Het resultaat is ronduit teleurstellend, denk aan een netwerk als Ambtenaar 2.0, dat niet meer wordt gefinancierd.’

Mobiliteitsprobleem
Toch verdween het onderwerp daarmee niet. Zo kwamen FNV Jong, CNV Jongeren en het jonge ambtenarennetwerk FUTUR eind vorig jaar met het onderzoek Dé ambtenaar bestaat niet. Pleidooi voor nieuwsgierigheid, waaruit bleek dat 75 procent van 8500 geënquêteerde rijksambtenaren voorstander is van harde afspraken over het aannemen van jongeren om de gevolgen van de vergrijzing tegen te gaan. Minister Blok nam het onderzoek in ontvangst en liet bij die gelegenheid weten verjonging ‘heel belangrijk’ te vinden. De verschillende traineeprogramma’s bij het rijk en het grote aantal vacatures bij de Belastingdienst bieden volgens hem goede kansen voor ‘vergroening’.
Toch gaat het daarmee niet erg hard, integendeel zelfs. Uit de Jaarrapportage Rijk over 2015 blijkt dat het aantal jongere ambtenaren de afgelopen jaren procentueel gedaald is; daarbij gaat het niet alleen om ‘echte’ jongeren onder de dertig, zelfs het percentage min-vijftigers is afgenomen. Het mobiliteitsprobleem is de afgelopen jaren eigenlijk alleen maar groter geworden, constateert Muffels dan ook. ‘De overheid moet meegaan met flexibeler werken, de veranderingen gaan steeds sneller: er wordt gestreefd naar minder regels, er wordt meer aan de regio overgelaten, met de digitalisering gaat het steeds sneller, er wordt meer in teams gewerkt. Je doet meer dan vroeger dingen samen met de buitenwereld, je bent meer faciliterend en als overheid samen met anderen partij in een netwerk. Al die ontwikkelingen vragen om een ander soort ambtenaar met twenty-first century skills, zoals communicatieve, creatieve en digitale vaardigheden. De instroom van jongeren is daarvoor een dwingende noodzaak. Ik vind de plannen van Blok op het gebied van ‘Mobiliteit en flexibele inzet van personeel voor een toekomstbestendige rijksoverheid’ uit november 2015 dan ook zeker niet slecht, het is een begin maar het is nog steeds een redelijk bezadigd verhaal. Als je de mobiliteit wilt bevorderen, dan kan het nog wel wat frisser.’

Wisselende taken
Muffels geeft wat voorbeelden van hoe het frisser kan: ‘Mobiliteit moet je voortdurend organiseren. Alle overheden worstelen hiermee, maar het gaat heel langzaam met het aanpakken ervan, terwijl je juist op een andere manier met mensen moeten omgaan. Je moet een deel van je plekken permanent beschikbaar houden, zodat mensen van taken kunnen wisselen. Bied medewerkers perspectief door uitwisselingsmogelijkheden te creëren, zowel binnen als buiten de organisatie. De meeste mensen hebben meer competenties dan ze nu in hun werk gebruiken. Door steeds wisselende taken kunnen mensen meer gebruik maken van hun talenten. Organiseer meer werk op projectbasis en laat mensen zichzelf daarvoor melden. Dat doen ze ook als ze horen of zien dat er iets interessants is. We zien dat bij enkele gemeenten die projectenpools hebben opgezet waar mensen zich voor kunnen aanmelden. Dat werkt veel beter dan verwacht, er ontstaat beweging in de organisatie. Het rijk moet dit snel oppakken, want nu gaan jongeren weg bij gebrek aan carrièremogelijkheden.’
En passant wijst Muffels op de oorzaken van de honkvastheid van de oudere ambtenaar: de hoge salariëring en vanzelfsprekende anciënniteitsbeloningen. ‘Eigenlijk is dat niet meer van deze tijd, want mensen zitten daardoor gebakken aan hun positie. Ze zijn niet gauw geneigd om te verkassen omdat het lastig is elders hetzelfde salaris te verdienen. De overheid wordt daardoor een soort gouden kooi. En de vakbonden zijn machtig en vertegenwoordigen vooral de belangen van die oudere werknemers. Ze zijn een conservatieve kracht, ze voelden indertijd ook niet veel voor allerlei vernieuwingen.’

Attitudeverschil
De Wet normalisering arbeidspositie kan er wellicht aan bijdragen dat mensen sneller de overstap durven maken tussen overheid en bedrijfsleven. Traditioneel is er een soort ‘verzuiling’ tussen de twee sectoren. Uit Duits onderzoek is ook een attitudeverschil gebleken, mensen in de publieke sector waren minder geneigd risico’s te nemen en meer gericht op zekerheid, op de rechtsbescherming van een vaste baan bij de overheid. ‘Maar we zien dat deze verzuiling minder aan het worden is, jonge ambtenaren hechten veel minder aan lifetime employment, ze willen een leuke, uitdagende baan met toekomstperspectief. Ze zijn dan ook eerder bereid én in staat om de overstap naar het bedrijfsleven te maken. De normalisering van de rechtspositie kan daarbij helpen. Vooral hoog opgeleide jongeren kijken anders tegen werk aan: ze willen verandering, dingen moeten niet te traag gaan. Als die verandering uitblijft, dan bestaat het gevaar dat de overheid niet de beste jongeren weet te trekken en te houden.’
De normalisering van de rechtspositie betekent ook dat de overheid moet zorgen voor werkzekerheid. Dat is iets anders dan baanzekerheid, want het werk kan ook bij een andere werkgever zijn. ‘Dat betekent transities faciliteren door de flexibele inzet van mensen, door ze een rugzakje voor opleidingen te geven en door transitiebudgetten te hebben voor de overgang naar een andere baan binnen de rijksdienst of naar een baan in het bedrijfsleven. Dit is een revolutie voor de overheid, maar het is snel nodig en niet pas over tien of twintig jaar, want na elke crisis is de arbeidsmarkt radicaal veranderd.’[/blendlebutton]

Vanaf heden is het mogelijk de artikelen die gepubliceerd worden in de reguliere editie van Publiek Denken ook via de Blendle-betaalknop te lezen. Betalen gaat gewoon via uw eigen Blendle-portemonnee:

Delen

Reageer

*

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Verplichte velden zijn gemarkeerd met *

  1. Framing op zijn ‘best’: 50+’ers omschrijven als een ‘Berlijnse Muur’. Jammer dat een medium als Publiek Denken niet iets genuanceerd bericht over ervaren ambtenaren. Nu lijkt het net alsof jongeren altijd ondernemend en creatief zijn en 50+’ers (bijna) altijd de tegenhouders zijn. Gelukkig is de werkelijkheid veel diverser dan dat!