Ook in het sociaal domein kan de overheid als platform een rol spelen. Dat betekent een wezenlijk nieuwe manier van werken: niet meer alleen inkopen en uitbesteden, maar voorwaarden scheppen, uitnodigen en faciliteren. Synergie creëren tussen de eigen activiteiten, commerciële diensten en de vrijwillige inzet van burgers. Zo’n platform kan ook een belangrijke rol spelen in het creëren van vertrouwen tussen burgers onderling zodat ze meer bereid zijn zich voor elkaar in te zetten.
Een webportal voor mantelzorgers, een crowdfundingactie voor een nieuw speelplein of kunstwerk op de rotonde, een lokaal opgezet Wifi-netwerk, een Whatsapp-groep voor inbraakmeldingen, burgers die zelf hun groen doen… In iedere gemeente is wel een voorbeeld te vinden van een initiatief in het sociaal domein waarbij burgers taken en diensten verrichten die jarengeleden nog door overheden werden uitgevoerd. Vaak zijn deze initiatieven uit noodzaak geboren: de afgelopen jaren is door overheden immers flink bezuinigd op het sociaal domein. Nieuwe manieren om zorg, hulp en ondersteuning te bieden op een goedkopere manier zijn dus hard nodig. Dus wordt er flink geëxperimenteerd met nieuwe vormen van beleid en pilotprojecten. Ook zijn regionale coöperaties opgericht: soms geïnitieerd door gemeenten, soms door burgers zelf, dan weer door zorginstellingen of ondernemers. Dit alles onder mooie noemers als zelfsturende samenleving, doe-democratie, participerende overheid, deeleconomie en de coöperatieve samenleving.
Op afstand kijkend naar al deze initiatieven is een paar conclusies te trekken: de successen zijn wisselend, de slagkracht is beperkt, de initiatieven zijn vaak tijdelijk en ad hoc, gedreven door waar burgers en bestuurders de meeste urgentie voelden of het meeste zin in hadden en vaak ontbreekt het aan opvolging.[blendlebutton]
Grenzen
Dat is op zich niet zo verwonderlijk in een vluchtige samenleving die steeds meer georganiseerd is in tijdelijke gemeenschappen, gebonden door een gezamenlijke interesse of een actuele discussie. Burgers zijn drukker dan ooit, soms zelfs overbelast, en niet in staat om elkaar constant hulp of zorg te bieden. Er zijn grenzen aan de zelfredzaamheid van de samenleving en dus ook grenzen aan wat de overheid kan ‘uitbesteden’ of overlaten aan de ‘toevallige’ bereidheid van haar inwoners of aan wat de markt rendabel vindt. Waar de samenleving steeds losser en vluchtiger is, moet de overheid zorgen voor continuïteit, stabiliteit en de langere termijn. Praktisch gezien betekent het dat de overheid een ondersteunende structuur moet bieden waarop – naast de overheid – ook burgers en bedrijven initiatieven (diensten) kunnen ‘bouwen’, die elkaar kunnen aanvullen, die kort- of juist langlopend kunnen zijn en samenwerkingsverbanden die kunnen wisselen van karakter of samenstelling. Kortom, de overheid zou een platform moeten worden voor het sociaal domein.
Naar analogie van succesvolle platformen als Amazon, Facebook en Uber, zou dat eruit kunnen zien als een sociale marktplaats waar alle ‘vraag’ en ‘aanbod’ met betrekking tot zorg, hulp en persoonlijke ondersteuning elkaar kunnen vinden. Door dit allemaal op één plek samen te brengen kunnen gaten die nu vallen tussen de vele versnipperde initiatieven worden opgevuld. Tegelijk creëert het voldoende schaal zodat geprofiteerd kan worden van netwerkeffecten: hoe meer vragers, hoe interessanter het platform wordt voor aanbieders en een rijk en gevarieerd aanbod trekt nieuwe behoeftigen.
Bovendien kan het zorgen voor meer continuïteit: wanneer een dienstverlener ziek is kan een ander zijn taken overnemen; wanneer iemand tijd heeft om te helpen, is de kans groter dat er ook een hulpvraag is en er wat te doen is.
Reputatie en vertrouwen
Zo’n platform kan ook een belangrijke rol spelen in het creëren van vertrouwen tussen burgers onderling zodat ze meer bereid zijn zich voor elkaar in te zetten. Platformen kunnen burgers de mogelijkheid geven om een reputatie op te bouwen op basis van hun eerdere inzet en bewezen betrouwbaarheid. Dit kan bevorderen dat inwoners elkaar meer helpen of meer samenwerken, ook met buren die ze nog niet kenden.
De overheid moet goed nadenken over hoe ze zo’n reputatiesysteem precies inricht en inzet. Hoe kan ze zorgen dat de drempel om mee te doen laag blijft, dat mensen een kans krijgen hun leven te beteren en dat uiteindelijk iedere inwoner op een minimaal niveau van hulp kan ondersteuning kan rekenen? Bij commerciële platformen is regelmatig kritiek op het reputatiesysteem zeker wanneer bijvoorbeeld chauffeurs minder of geen nieuwe ritten aangeboden krijgen via het platform als ze een keer een onvoldoende beoordeling hebben gekregen. Als te veel gebruik wordt gemaakt van populariteit ontstaat vaak een klein groepje spelers dat succesvol is en de grote groep (de lokale gemeenschap in den brede) niet of nauwelijks profiteert.
Reputaties en opgebouwde goodwill zou ook verhandelbaar gemaakt kunnen worden in de vorm van een sociaal munt- of kredietsysteem. Hiermee kunnen inwoners worden gewaardeerd voor hun inzet, elkaar betalen en wordt het investeren in de gemeenschap als geheel gestimuleerd. Dit kan de lokale gemeenschap in gemeenten hechter maken en het sociaal domein versterken. In diverse gemeenten is geëxperimenteerd met lokale valuta of waardesystemen, het is nu zaak de best practices hiervan te verankeren in een sociaal platform zodat nieuwe projecten erop kunnen voortbouwen, in plaats van dat het wiel telkens weer opnieuw wordt uitgevonden.
Nieuwe rol
Door een platform te worden en een sociale marktplaats in te richten kan de overheid op een nieuwe manier invulling geven aan haar rol in het sociaal domein. Het betekent tegelijkertijd een wezenlijk nieuwe manier van werken: niet meer alleen inkopen en uitbesteden, maar voorwaarden scheppen, uitnodigen en faciliteren. Synergie creëren tussen de eigen activiteiten, commerciële diensten en de vrijwillige inzet van burgers. En regelmatig nieuwe impulsen geven en campagnes voeren.
Dat is precies de kracht van een platform: een vruchtbare voedingsbodem bieden waarop duizenden bloemen kunnen bloeien, ook onverwachte. Zoals het met tuinieren altijd gaat betekent dit dat de overheid voortdurend onderhoud moeten blijven plegen anders is de kans groot dat de tuintjes er in korte tijd verdord of verwilderd uitzien.[/blendlebutton]