In het energiesysteem van de toekomst wordt de consument een actieve speler. Zowel het markttoezicht als de rechtsbescherming van consumenten moet dringend worden aangepast. Nederland loopt hopeloos achter met de uitvoering van Europese verplichtingen voor een transitie naar slimme en duurzame energie. Dat stelde hoogleraar Saskia Lavrijssen 17 juni jongstleden in haar inaugurele rede aan Universiteit Tiburg.
Een groot probleem is volgens Lavrijssen dat de Europese en nationale wetten nog steeds zijn gebaseerd op het traditionele, verouderde marktmodel waarin centraal gestuurde, grootschalige kolen- en gascentrales energie produceren op vraag van de afnemers. De energieconsumenten worden beschouwd als passieve partijen.
Het energiesysteem van de toekomst is echter slim en duurzaam, waarbij met behulp van ICT-toepassingen aanbod en vraag naar duurzame energie op efficiënte wijze op elkaar worden afgestemd. Consumenten worden dan actieve spelers, die reageren op financiële prikkels om op een bepaald moment wel of geen energie te gebruiken of om door henzelf opgewekte energie te leveren aan het systeem. Het systeem wordt bijvoorbeeld zo georganiseerd dat iedereen zijn auto gaat opladen als de zon schijnt, of het gebruik van energie uitstelt bij gebrek aan zon en wind.
Lavrijssen stelt dat er nieuwe wetgeving nodig is om te zorgen dat innovaties voor de energietransitie kunnen plaatsvinden en dat markpartijen en consumenten nieuwe rollen kunnen spelen.
Ook de procedures voor de totstandkoming van belangrijke energiebesluiten en het vereiste niveau van rechtsbescherming moeten worden aangepast aan de nieuwe systemen en de actieve rol van de consument. Procedurele innovaties zijn nodig voor de verbetering van de inspraak, participatie en rechtsbescherming van de energieconsumenten ten aanzien van energiereguleringsbesluiten van de Autoriteit Consument en Markt (ACM) die hun belangen raken inzake een betaalbare, betrouwbare en duurzame energievoorziening.
Belangrijk is dat consumenten betere mogelijkheden krijgen om van tevoren invloed uit te oefenen op de voorwaarden en tarieven voor toegang tot het energiesysteem. Door het creëren van draagvlak voor de inhoud van de energiebesluiten, wordt voorkomen dat achteraf tijdrovende en kostbare rechtelijke procedures plaatsvinden.
Lavrijssen sluit aan bij eerdere pleidooien voor het benoemen van een onafhankelijke Klimaatcommissaris. De Klimaatcommissaris ziet toe op de realisatie van een duurzame energievoorziening en jaagt dit doel op onafhankelijke en consistente wijze aan.