Een hoog ziekteverzuim, toenemende werkdruk en steeds meer professionals die de sector verlaten; een leegloop dreigt. De jeugdzorg staat onder druk en er moet dringend iets veranderen, ook omdat de vraag naar zorg blijft toenemen. Volgens FNV-bestuurster Maaike van der Aar (Zorg en Welzijn) moet in de jeugdzorg het roer drastisch om. Het kan in haar ogen niet alleen beter, maar ook doeltreffender en simpeler.
Maaike van der Aar windt er geen doekjes om: ‘De jeugdzorg is een puinhoop. Als we op deze voet doorgaan, leidt dat tot faillissement. De werkdruk en het ziekteverzuim zijn hoog en steeds meer werknemers verlaten de sector. We kunnen niet blijven doen alsof het goed gaat. We moeten ons nadrukkelijk de vraag stellen wat voor jeugdzorg we nog hebben.’
Oerwouden van regels
Van der Aar – 15 jaar werkzaam geweest in dezelfde jeugdzorg – wil dat antwoord niet afwachten en daarom kwam de FNV in januari met het plan Drastisch versimpelen in de jeugdzorg. De politieke lobby is ingezet.
De problemen zouden volgens Van der Aar zijn ontstaan door de decentralisatie en de daaraan gekoppelde marktwerking. Het rijk schoof de jeugdzorg toen op het bordje van de 355 Nederlandse gemeenten en het was meteen gedaan met de uniformiteit. Bijna elke gemeente of regionaal samenwerkingsverband voert wel een eigen beleid. De daadwerkelijke inkoop wordt door gemeenten daarnaast vaak uitbesteed aan externe bureaus die handig op de vraag inspeelden.
De jeugdzorg is de nek omgedraaid
Marktwerking werd het toverwoord. Inmiddels bestaan in Nederland naar schatting tussen de 2.000 en 6.000 (!) aanbieders van jeugdzorg. Al die aanbieders maken stuk voor stuk kosten (overhead, administratie en dergelijke) en dat is allemaal geld dat niet terechtkomt bij de zorg zelf. ‘Gemeenten kopen verschillend in en elke gemeente bepaalt zelf een beleid,’ zegt Van der Aar. ‘Dat leidt tot oerwouden van verschillende regels, onuitvoerbaarheid en zorgongelijkheid in het land. Ondertussen neemt de zorgvraag toe, terwijl er steeds minder personeel is. De werkdruk is onaanvaardbaar hoog en jeugdzorgwerkers worden niet in staat gesteld hun opdracht waar te maken. Dit raakt, tot frustratie van jeugdzorgwerkers, ook de kwaliteit van zorg. De jeugdzorg is de nek omgedraaid.’
Tekortkomingen
Vorig najaar stonden voor het eerst in de geschiedenis duizenden jeugdzorg-medewerkers in Den Haag te demonstreren tegen het huidige beleid. Gevolgd door een vernietigend rapport van de Inspectie waaruit bleek dat kwetsbare kinderen onvoldoende beschermd zijn, en waarin de tekortkomingen van het systeem werden blootgelegd. Gezondheidsminister Hugo de Jonge beloofde verbetering. Van der Aar: ‘Die erkenning was noodzakelijk en onontkoombaar. De minister stelt echter vervolgens niets meer voor dan in de wet vastleggen dat het rijk kan afdwingen wat in de praktijk al de bedoeling is. En die praktijk werkt dus niet.
Zelf beslissen
Het roer moet om. Van der Aar is daar duidelijk over: ‘Het is kiezen uit kwaden, maar het kan niet anders. Met op deze manier doorgaan komt het niet goed, dit gat loop je echt niet meer dicht met rommelen in de marge. Alles moet aan de kant, het moet anders georganiseerd worden. Dat is de randvoorwaarde voor een werkende jeugdzorg en ruimte voor professionaliteit.’
Pijler van het FNV-plan Drastisch versimpelen in de jeugdzorg is centraal betalen, decentraal uitvoeren en vergaand ontschotten. De inkoop van de Jeugdzorg wordt bij gemeenten weggehaald. Maaike van der Aar: ‘In ons plan betaalt het rijk alle rechtstreekse kosten, maar voert niet de regie over de Jeugdzorg. Daarvoor en voor de uitvoering van de taken worden twee stichtingen opgericht, één voor jeugdbescherming en de andere voor jeugdhulp. De bedrijfsvoering wordt daardoor niet politiek gekleurd, zoals nu.’
Meer regie bij de overheid is een slecht plan
Van der Aar: ‘De burger meldt zich bij een zorgvraag nog wel bij een expertteam van de gemeente. Op basis van de inhoud van de zorgvraag en een afbakening van jeugdzorg kan de gemeente doorverwijzen naar Jeugdzorg. Op die manier kunnen gemeenten op basis van inhoud voor hun burgers zorgen, in plaats van budgetgestuurd. De stichting levert vervolgens, in samenspraak met de cliënt en het expertteam van de gemeente, wat nodig is. Professionals werken vrij met elkaar samen, delen kennis en expertise. De stichtingen kennen aan de top een dienstenbureau en verder een minimaal aantal managers. Er zal nog wel iets van sturing nodig zijn, maar de professionals in de sector kunnen een boel zelf beslissen. Met name de zorginhoud.’
Politieke druk
‘De verkiezingen van 2021 bepalen de tijdlijn van ons plan,’ aldus Van der Aar. ‘Wij zien niet dat minister Hugo de Jonge nog veel zal betekenen voor de jeugdzorg. Nu heeft hij het over ‘minder marktwerking, meer samenwerking’ en dat wil hij bereiken door meer regie bij de overheid te leggen. Dat vinden we een heel slecht plan. Wij willen professionals en cliënten in de regie. We willen geen inkoop, controledrift en organisatiebelangen meer. Dat doen we door het anders te organiseren. Niet door de overheid in de regie te zetten. De politiek moet juist weg uit de jeugdzorg.’
Er is nog een lange weg te gaan. ‘We wilden de politieke druk al eerder opvoeren, maar door corona ligt alles plat. Op 23 juni was pas weer een eerste debat in de Tweede Kamer. Ondertussen hebben wij met brieven en documenten natuurlijk wel de Kamerleden gevoed. Op 1 september houden wij een corona-proof manifestatie en bieden wij ons plan aan de politiek aan.’
En tot de daadwerkelijke uitvoering van het FNV-plan gaat de jeugdzorg nog meer “naar de knoppen”? Van der Aar: ‘Ik ben bang van wel. Wat mij betreft zou het nu wel uitgevoerd mogen worden…’
*Dit artikel werd geschreven door Roy Touker en verscheen oorspronkelijk in Publiek Denken 21: Sociaal domein onder druk. Wilt u meer artikelen lezen? Neem dan nu een gratis abonnement op Publiek Denken.
*Beeld: Hollandse Hoogte