Het is nog niet te laat, maar de democratische rechtsorde moet fundamenteel versterkt worden. Dat zegt Ahmed Marcouch, voorzitter van de adviescommissie Versterken Weerbaarheid Democratische Rechtsorde, wier rapport begin november verscheen. ‘De democratie is ons grootste goed. We hebben de plicht die te onderhouden.’
De commissie deed het afgelopen jaar onderzoek naar polarisatie en radicalisering en het effect daarvan op de Nederlandse democratie. Ze signaleerde drie overkoepelende problemen. Mensen worden weggeduwd uit de democratische rechtsorde, de maatschappelijke dialoog wordt belemmerd door wij/zij-denken en georganiseerde criminaliteit vormt een gevaar voor de democratie.
‘We hebben niet alleen onderzocht wat we moeten met geradicaliseerden die instituties en ambtsdragers bedreigen, maar ook wat de voedingsbodem is voor radicalisering,’ legt Marcouch uit. ‘Die voedingsbodem is de sociale crisis die de overheid niet oplost; mensen leven niet, maar overleven. Daardoor haken zij niet af, maar worden zij weggeduwd door de democratische instituties, die veel te karig zijn toegerust voor goede publieke dienstverlening. Veel Nederlanders merken er weinig van dat zij leven in een van de rijkste landen ter wereld, terwijl hen elke verkiezing beloofd is dat de samenleving rechtvaardiger wordt.’
Na elke bezuiniging op woningbouwcorporaties, ziekenhuizen, scholen en andere publieke diensten is de overheid moeilijker toegankelijk voor wie haar nodig hebben, meent Marcouch. ‘Wanneer mensen worden gecompenseerd, noemen we dat een toeslag; alsof je iets extra’s krijgt. Terwijl het juist een schrale compensatie van onrecht is, die je pas verwerft na een serie aan loketten, uitvoerige processen en ingewikkelde formulieren vol met voetangels. Gechargeerd: als je een vinkje verkeerd zet op je toeslagenformulier, staat gelijk een heel ambtelijk apparaat bij je aan de deur. Dat is wegduwen. Jarenlange boosheid en frustratie daarover kunnen leiden tot radicalisering, wat zich vertaalt in een antidemocratische houding.’
*Dit is het eerste deel van een artikel uit Publiek Denken 48: Publieke professional. Lees hier verder
Beeld: Aad Goudappel