In de toeslagenaffaire schoot zowel dienstverlening als wetgeving ernstig tekort. Het rijk heeft daar lering uit getrokken en werkt hard aan het verbeteren van het socialezekerheidsstelsel.
Dat het met de ondersteuning van kwetsbare burgers niet altijd goed gaat, is al langer bekend. Het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) wees daar in 2020 al op in het rapport Sociaal domein op koers? Verwachtingen en resultaten van vijf jaar decentraal beleid. De verwachtingen over onder meer de Participatiewet en over de zelfredzaamheid van burgers waren te hooggespannen. Een jaar later volgde in een onderzoek in opdracht van het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW) de constatering dat het overheidsbeleid rond de sociale zekerheid steeds vaker is ‘geënt op wantrouwen’; burgers worden door de overheid te gauw als fraudeur bestempeld, terwijl de regels zo complex zijn dat ze voor (kwetsbare) burgers soms moeilijk zijn op te volgen. In maart van dit jaar verscheen een interdepartementaal beleidsonderzoek naar de sociale zekerheid met de titel Moeilijk makkelijker maken, met onder meer de aanbeveling voor minder rigide regels, zodat mensen een zekere handelingsvrijheid krijgen.
Menselijke maat en vertrouwen
Grootste gemene deler van alle stukken: de overheid moet meer oog hebben voor de menselijke maat. Minister Schouten (Armoedebeleid, Participatie en Pensioenen) kondigde in juni in de visiebrief ‘Participatiewet in balans’ een pakket maatregelen aan waardoor deze wet ‘een doelmatig, maar ook begrijpelijk en voorspelbaar vangnet’ wordt.
Daar wordt inmiddels al hard aan gewerkt, vertelt Justine Ruitenberg, afdelingshoofd Armoede en Schulden en plaatsvervangend directeur Participatie en Decentrale Voorzieningen bij het ministerie van SZW. ‘We volgen daarbij drie sporen. Ten eerste moet een aantal wettelijke aanpassingen de ergste hardheden wegnemen, onder andere door meer ruimte aan de uitvoering te bieden. Het tweede spoor is het herzien van de Participatiewet. De wet moet eenvoudiger en effectiever zijn en beter aansluiten bij de andere wetten in het sociaal domein. Het derde spoor is het versterken van de vakkundigheid van de professionals in de uitvoering van de Participatiewet. Centraal staat het vergroten van hun kennis van de wetgeving in het sociaal domein en het ontwikkelen van soft skills. Dat wil zeggen meer werken vanuit vertrouwen, met gelijkwaardige bejegening van mensen en communicatie in begrijpelijke taal.’
*Dit is het eerste deel van een artikel uit Publiek Denken 44: Sociaal domein. Lees hier verder
Beeld: Hilbert Krane