In de toeslagenaffaire had de Raad van State op de rem kunnen gaan staan. Maar dat is niet gebeurd, terwijl de wet daar wel degelijk speelruimte voor biedt. Hoe komt het dat deze niet is benut? En, belangrijker wellicht, kan zulk falen in de toekomst worden voorkomen? Bert Marseille deelt zijn visie. ‘De bestuursrechtspraak moet een tegenmacht durven zijn.’
Bert Marseille is hoogleraar bestuurskunde aan de Rijksuniversiteit Groningen. Voor hem is het helder: ‘De Raad van State had op de rem moeten trappen. Niet zozeer vanuit een morele verplichting of vanuit dapperheid, maar omdat ze het wettelijk kader goed hadden moeten interpreteren. Het verbaast me dat ze dat hebben nagelaten.’ Marseille schreef in april 2020 een scherp juridisch stuk over de toeslagenaffaire en werd in november van datzelfde jaar gehoord door de parlementaire ondervragingscommissie. Hij legt uit: ‘In een cruciale uitspraak in 2016 heeft de Raad van State gezegd: de wet dwingt de fiscus om streng te zijn. Maar dat is niet waar. De betreffende wet is onduidelijk, maar dat biedt de rechter juist ruimte om kritisch te zijn. De Belastingdienst koos ervoor om streng te zijn. De Raad van State had kunnen, had moeten zeggen: die wet biedt jou vrijheid, jij kiest een strenge benadering. En vervolgens hun positie moeten bepalen.’
Tekortgeschoten
Zo’n tien jaar geleden is de wetgeving rondom toeslagen sterk gewijzigd. Marseille: ‘Wetten zijn streng en draconisch gemaakt met het idee: fraudeurs moeten gepakt worden. Als rechter ben je in zekere zin de spiegel van de maatschappij: de rechter van de gemiddelde Nederlander, als het ware. Tegelijk dien je de inwoner te beschermen tegen de willekeur van de media en politieke aandacht, zoals wijlen Alex Brenninkmeijer (voormalig ombudsman, red.) goed uiteen heeft gezet. Je moet een tegenmacht durven te zijn. Dat creëert een spanningsveld.’
*Dit is het eerste deel van een artikel geschreven door Hadassa Lok, dat is verschenen in PD35: Regels gaan niet boven grondrechten. Lees hier verder
Beeld: Bert Marseille