‘Ambtenaren hebben weinig vrienden en zijn een graag gezochte zondebok als er wat misgaat. Ook als de oorzaak niet bij hen ligt maar in politiek bepaald beleid en wetgeving. Dat demotiveert de ambtelijke dienst en leidt tot vergroting van het wantrouwen in de overheid.’ Dat schrijven voormalig topambtenaren Roel Bekker en Geert van Maanen in de Volkskrant van vandaag.
Roel Bekker was secretaris-generaal van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (1998-2007) en van Vernieuwing Rijksdienst (2007-2010). Geert van Maanenwas secretaris-generaal van de ministeries van Financiën (1999-2003), van Verkeer en Waterstaat (2003-2007) en van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (2007-2013). ‘Ruimte voor de ambtenaren om zich te verdedigen is er niet,’ aldus Bekker en Van Maanen. ‘En er zijn weinig mensen die het in het openbaar voor hen opnemen, ook niet in de politiek. Soms willen politici zelfs dat wordt overgegaan tot vervolging van ambtenaren.’
Bekker en Van Maanen dragen een aantal oplossingsrichtingen aan. ‘Ten eerste: kijk vooral naar de wetgeving zelf en niet alleen naar de ambtenaren die die wetten moeten uitvoeren. Geef daarbij de ambtelijke dienst veel meer eigen ruimte om in bijzondere gevallen tot oplossingen te komen. In plaats van de ambtenaren volledig aan banden te leggen. […] Ten tweede: benadruk dat ambtenaren ‘nee’ kunnen en moeten zeggen tegen onuitvoerbare politieke voornemens. […] Ten derde: maak het normaal dat ambtenaren in het openbaar en in een vroeg stadium hun professionele, inhoudelijke oordeel over bijvoorbeeld uitvoerbaarheid kenbaar kunnen maken. […] Ten vierde: koester de ambtelijke dienst en investeer daar in. […] Ten vijfde: kijk ook eens naar de wetgeving op het gebied van de ambtenaren en de ambtelijke dienst […] Maar het resterende wettelijk stelsel voor de ambtelijke dienst is nog steeds heel armetierig, met vooral veel gebods- en verbodsbepalingen en aandacht voor bijzaken.’