‘In tijden van verharding in de politieke arena moeten we zuinig zijn op ambtenaren die tegenspraak durven bieden.’ Annelies Kroeskamp heeft jarenlang bij de rijksoverheid gewerkt en maakte vorig jaar de overstap naar de M50-gemeente Pijnacker-Nootdorp waar zij gemeentesecretaris is. ‘Ik wilde zelf meemaken hoe besluiten uit Den Haag landen.’ Hoe geeft zij tegenspraak handen en voeten in de gemeentelijke organisatie? En welke rol speelt tegenspraak in de interbestuurlijke verhoudingen?
De toeslagenaffaire heeft onze blik op ambtelijke bezwaren definitief veranderd. Er is aandacht gekomen voor ethiek in het ambtelijk apparaat, dat helemaal geen “apparaat” blijkt te zijn. Er werken mensen van vlees en bloed. Kroeskamp is van mening dat vragen, bedenkingen en opvattingen onder de medewerkers van een ambtelijke organisatie meer dan welkom zijn. Ze verrijken de besluitvorming. Voordat Kroeskamp gemeentesecretaris van Pijnacker-Nootdorp werd, was zij beleidsdirecteur bij het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK), waar ze zich bezighield met interbestuurlijke samenwerking, tussen rijk en gemeenten. Ze heeft bewust de overstap naar de lokale overheid gemaakt. ‘Ik wilde er echt van zijn. Zelf meemaken hoe bijvoorbeeld de uitkering van de energietoeslag op gemeentelijk niveau uitpakt. Het heeft mijn blik nu al verruimd.’
Collectieve tegenspraak
In 2021 is onder aanvoering van Erik Pool (programmadirecteur Dialoog & Ethiek ten behoeve van ambtelijk vakmanschap) het rijksprogramma Dialoog en Ethiek gestart. Strevend naar een open en veilige gesprekscultuur is “tegenspraak” in zwang geraakt. Het wil zeggen dat er ruimte is voor tegengeluid. Voor het stellen van vragen. Kroeskamp vindt dat er ook tussen overheden tegenspraak moet plaatsvinden, in de interbestuurlijke samenwerking. ‘Gemeenten hebben de beleidsdepartementen een spiegel voor te houden. Want wat niet werkt, is iets in de wet vastleggen en dan denken dat het allemaal wel gaat gebeuren. Dat doet geen goed aan het vertrouwen in de overheid, dat toch al onder druk staat.’
Kroeskamp: ‘De arbeidsmarktkrapte is een groot probleem. Het piept en kraakt bij gemeenten. Wij kunnen er eigenlijk niets meer bij hebben. Daarom is het belangrijk om afstemming te zoeken, om te weten of de tijd rijp is om met plannen naar buiten te treden. Ik houd heel bewust verbinding met het rijk, met mijn oud-collega’s, om te laten zien hoe voorstellen landen bij gemeenten.’ Een voorbeeld waar gemeenten volgens Kroeskamp best wat tegengas mogen geven is de Omgevingswet. ‘Het overgrote deel van de gemeenten is gewoon klaar voor de invoering. Het is onwenselijk dat de Eerste Kamer de politieke onzekerheid daarover in stand houdt.’
*Dit is het eerste deel van een artikel uit de Publiek Denken 48: Publieke professional. Lees hier verder
Beeld: Remie Kranendonk