Loyale tegenspraak is van essentieel belang voor een goed functionerende overheid. In de praktijk blijkt het voor ambtenaren lastig om die te bieden. Met een project zijn de eerste stapjes gezet om het onderwerp te doen landen binnen de rijksoverheid. ‘Iedereen snapt het belang, maar stiekem wil je geen gezeik.’
Ze zijn er heus wel, de ambtenaren die zich uitspreken wanneer iets (grondig) misgaat. Een bekend voorbeeld is Sandra Palmen, die intern al jaren geleden waarschuwde voor de desastreuze gevolgen van het toeslagenbeleid. Of recenter Thomas Huttinga, die als medewerker bij de IND (Immigratie- en Naturalisatiedienst) zich uitsprak tegen de nareismaatregel die gezinshereniging van vluchtelingen moest vertragen en bemoeilijken.
Beide ambtenaren boden “loyale tegenspraak”: vanuit hun eigen ambtelijke professionaliteit spraken ze zich uit over zaken die niet goed lopen, zonder hun loyaliteit aan de publieke zaak los te laten. Dat loyale tegenspraak belangrijk is, wordt inmiddels breed gedeeld bij de rijksoverheid. Maar het gebeurt nog te weinig, en als het gebeurt, heeft het vaak niet het gewenste resultaat.
Op de kaart
De afgelopen 2 jaar werkten A+O fonds Rijk en het programma Grenzeloos Samenwerken (ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties) samen aan een project om loyale tegenspraak op de kaart te zetten. Dat is gelukt, zegt Enrico Viscione, beleidsadviseur bij FNV Overheid en trekker van het project. ‘Het heeft een tijdje geduurd, maar bij elk ministerie is nu duidelijk dat mensen ermee worstelen en dat er iets met loyale tegenspraak moet gebeuren. Overal zijn groepjes ambtenaren ermee bezig, dat is winst.’
Maar we zijn er nog lang niet, weet Viscione. ‘Integendeel. Op sommige plekken is het bieden van tegenspraak in de loop van ons project juist moeilijker geworden. Voor de bühne wordt het belang altijd onderschreven, maar wanneer een ministerie onder het vergrootglas ligt, vindt men het eng om te experimenteren of vrijheid te geven, en worden de muren juist verder opgetrokken.’
*Dit is het eerste deel van een artikel uit de Publiek Denken 48: Publieke professional. Lees hier verder
Beeld: Shutterstock