De strijd is beslecht. Na lang getouwtrek zijn de topfuncties bij de Europese Unie (EU) verdeeld. Verschillende politieke kleuren en landen zijn vertegenwoordigd en ook de vrouw-manverhouding is redelijk gelijk. Toch zijn sommigen kritisch over het besluitvormingsproces in het algemeen en de benoeming van de Duitse voormalige minister van Defensie Ursula von der Leyen tot voorzitter van de commissie in het bijzonder.
Von der Leyens benoeming is opvallend, omdat de Duitse politica geen Spitzenkandidat (Europese lijsttrekker) was. Jean-Claude Juncker, de huidige voorzitter, was dat wel. Zijn christendemocratische en conservatieve EVP werd wederom de grootste partij in de afgelopen verkiezingen, maar hun nieuwe Spitzenkandidat, Manfred Weber, werd gepasseerd door de Europese Raad. Weber reageerde hierop door te stellen dat deze gang van zaken een ondermijning is van de democratische principes van de EU.
Waarom zou dit een ondemocratische benoeming zijn? De Spitzenkandidat-procedure is een officieuze procedure waarbij Europese fracties een nummer 1 aanwijzen. Deze procedure moet ervoor zorgen dat EU’s democratie meer lijkt op een parlementaire democratie. Na nationale verkiezingen levert de partij met de meeste stemmen immers meestal de premier, want deze partij vertegenwoordigt het grootste deel van het volk. Dit democratisch principe lijkt Weber ook te hanteren.
Maar is dit wel het juiste democratisch principe voor de EU? De Europese Unie is volgens velen een samenwerking tussen lidstaten. Vanuit dit perspectief vormen de lidstaten het democratisch fundament van de unie. De regeringsleiders in de Europese Raad danken hun bevoegdheid aan nationale verkiezingen. Zij moeten nationale belangen vertegenwoordigen in de EU. Vanuit dit democratisch perspectief is het vreemd dat Von der Leyens kandidatuur goedgekeurd moest worden door het Europees Parlement.
Dit laatste punt toont de dualiteit van de officiële procedure. De Europese Raad stelt een kandidaat voor die het Europees Parlement moet goedkeuren. De directe stem van de Europese burgers en de belangen van de lidstaten komen samen in de uiteindelijke beslissing. De EU wordt vaak omschreven als een unie van burgers en lidstaten. De benoeming van Von der Leyen leidt misschien tot het einde van de Spitzenkandidat-procedure, maar maakt dat de EU ondemocratischer? Is in een unie van burgers en lidstaten een compromis tussen vertegenwoordigers van beide niet juist heel democratisch?
Deze column verscheen eerder in Publiek Denken 18; Impact met publiek vastgoed. Voortaan als eerste op de hoogte van recente ontwikkelingen en achtergronden? Neem een gratis abonnement op magazine Publiek Denken.
Foto: © European Union 2019