Hoe een burgemeester wordt aangesteld, zoals nu benoemd door de regering op aanbeveling van de gemeenteraad of mogelijk in de toekomst via een verkiezing door de inwoners, moet voortvloeien uit de rol en positie van de burgemeester, ondersteunend aan het ambt, en niet andersom. Dat schrijft minister Plasterk van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) in een brief naar de Eerste en Tweede Kamer. Het debat over de aanstelling van burgemeesters vindt plaats naar aanleiding van het voorstel om de Grondwet te wijzigen en hiermee de aanstellingswijze van de burgemeester uit de Grondwet te halen en in een gewone wet te regelen. Deze grondwetswijziging is vorig jaar in eerste lezing aangenomen door de beide Kamers en zal na de verkiezingen in tweede lezing door de Tweede en Eerste Kamer behandeld worden.
De burgemeester is de meest herkenbare en stabiele factor in het lokaal bestuur, vervult meerdere rollen en heeft uitgebreide taken en bevoegdheden. Onafhankelijkheid en onpartijdigheid de meest dominante waarden zijn die aan het ambt van burgemeesters worden gekoppeld. Ook integriteit, bekwaamheid en de verbindende rol naar inwoners van zijn gemeente worden als belangrijke waarden gezien. Vanzelfsprekend zijn er grote verschillen tussen gemeenten en de opgaven waar zij voor staan, waardoor er verschillende typen burgemeesters met bijbehorende competenties zijn. Uit publieksonderzoek dat in opdracht van BZK is uitgevoerd komt vooral naar voren dat burgemeesters worden gezien als eerlijke bestuurders die weten wat er speelt in de gemeente.
Op verzoek van BZK is er onderzoek gedaan naar de situatie in vier omringende landen: België, Denemarken, Duitsland en het Verenigd Koninkrijk. Vergelijken is lastig vanwege de staatsrechterlijke en bestuurlijke verschillen. Niettemin valt op dat in geen van de onderzochte landen de burgemeester een met de Nederlandse burgemeester vergelijkbaar breed pakket van taken en bevoegdheden kent. Daarnaast zijn er verschillen in de aanstellingswijze.
BZK heeft de Raad voor het openbaar bestuur advies gevraagd over de rol en positie van de burgemeester. Hierin wordt ook ingegaan op de verschillende aanstellingswijzen. Naast de huidige wijze zou er in de toekomst gekozen kunnen worden voor benoeming door de gemeenteraad of verkiezing door de inwoners. In publieksonderzoek heeft BZK alvast gevraagd hoe burgers denken over deze verschillende aanstellingswijzen. De helft van de mensen staat positief tegenover een gekozen burgemeester door het volk. De huidige aanstellingswijze wordt door 38 procent als positief ervaren en 34 procent ziet een door de raad benoemde burgemeester wel zitten. Ook blijkt dat mensen grote waarde hechten aan een burgemeester die boven de partijen staat.