Veel Nederlandse gemeenten kampen met gezondheidsachterstanden. Daarom is het rijk in 2014 begonnen met Gezond in de stad (GIDS), een stimuleringsprogramma dat een lokale, integrale aanpak faciliteert. Pharos en Platform 31 ondersteunen gemeenten bij het ontwikkelen van een GIDS-aanpak, met GezondIn.
Binnenkort wordt zichtbaar wat de coronarekening is
De gemeenten die deelnemen aan GIDS krijgen sinds 2014 extra geld voor het aanpakken van gezondheidsachterstanden en het verbeteren van de gezondheid van mensen met een lage sociaaleconomische status, ook wel SES genaamd. Het gaat om gemeenten waarin wijken liggen met de laagste SES-scores. De uitbraak van corona zorgde voor nieuwe ontwikkelingen. Al snel probeerden de adviseurs van GezondIn met de gemeenten van deze uitzonderlijke periode te leren. Dat gebeurde vanuit het perspectief van kwetsbare inwoners en vanuit het perspectief van gemeenten.
Een inventarisatie onder die gemeenten gaf inzicht in waar zij tegenaan lopen als het gaat om hun aanpak van gezondheidsverschillen, maar ook welke creatieve oplossingen gevonden worden en welke initiatieven in wijken ontstaan. ‘Zo kunnen we gezamenlijk leren wat we zouden willen behouden en wat daarvoor nodig is,’ zegt Anneke Hiemstra, adviseur bij Pharos voor GezondIn. GezondIn ondersteunt gemeenten bij het ontwikkelen van een lokale GIDS-aanpak en helpt ze om gezondheidsverschillen doelgericht en blijvend aan te pakken. Naast uitvoering wordt ook gekeken naar borging, financiering en monitoring en evaluatie.
Sommige gemeenten doen wat echt nodig is
GezondIn werkt op maat. ‘Een one-size-fits-all bestaat niet bij het aanpakken van gezondheidsverschillen. Iedere gemeente is anders,’ stelt Hiemstra. ‘GezondIn-adviseurs geven persoonlijk advies en helpen GIDS-gemeenten om gezondheidsverschillen doelgericht en blijvend te verkleinen. Dat blijft niet alleen beperkt tot het uitvoeren van aanpak, ook worden adviezen gegeven voor domein overstijgende samenwerking en om die aanpak vast te leggen in beleid en financiering.’
Kwetsbare groepen
Na de corona-uitbraak is er veel op gemeenten afgekomen, gaat Hiemstra verder: ‘In de eerste fase hielden gemeenten zich vooral bezig met crisismanagement. Dat werd proactief opgepakt. We wilden hiervan leren en ontdekken wat wel of niet werkt. In de tweede fase, waarin we nu zitten, zijn we meer toekomstgericht bezig. We moeten adequaat anticiperen op de verschillen tussen gemeenten en ondertussen ook uitvinden hoe we samen met deze gemeenten de opgelopen achterstand gaan inhalen. Het grootste vraagstuk hierbij is: hoe bereiken we kwetsbare groepen die uit beeld zijn geraakt door corona en de groepen waarop we niet eerder zicht hadden. Er komen bijvoorbeeld nieuwe groepen kwetsbaren bij: zzp’ers, probleemgezinnen, mensen die werkloos dreigen te worden.’
Worstelen
Er zijn verschillen tussen hoe gemeenten met de crisis zijn omgegaan en nog steeds omgaan, legt Hiemstra uit. ‘Sommige gemeenten zijn rijker of voeren een goed beleid, andere gemeenten zijn aan het worstelen. Er is niet één oorzaak aan te wijzen waarom er tussen gemeenten verschillen zijn. Wat we wel zien is dat sommige gemeenten meer flexibel worden. Ze werken meer opgavegericht, oftewel: zij doen wat echt nodig is.’
De kunst is om kwetsbare mensen opnieuw in beeld te krijgen
‘Die flexibiliteit in de aanpak valt echt op. Gemeenten die eerder al geïnvesteerd hebben in samenwerkingsverbanden in de aanpak van gezondheidsachterstanden plukken daar nu de vruchten van. Er zijn bijvoorbeeld kortere lijnen naar wijkteams en professionals in het sociaal domein. Aan de andere kant worden ook de niet-lopende samenwerkingen zichtbaar. Wat de praktijk heeft aangetoond, is dat gemeenten zo toegankelijk mogelijk willen zijn in deze tijd voor kwetsbare groepen. Bijvoorbeeld door één telefoonnummer te hanteren en de informatie over corona zo begrijpelijk mogelijk te maken.’
Verschillen tussen gemeenten Waarom de gezondheidsachterstanden in GIDS-gemeenten - het zijn er 155 - groter zijn dan in de 200 andere gemeenten is de vraag. Volgens Hiemstra is daar niet één antwoord op. ‘Het is afhankelijk van diverse zaken. Het heeft niet alleen met beleid en bestuur te maken. Soms zijn de verschillen historisch al ontstaan: een gemeente in een van oudsher mijnstreek, een arbeidersstad, een krimpgebied. Je moet ook rekening houden met migratie: als het beter gaat met mensen in bijvoorbeeld een achterstandswijk, dan verhuizen ze sneller naar een betere wijk of naar een andere gemeente. Er zijn zoveel factoren.’
Opnieuw in beeld
Kwetsbare groepen zijn mensen met een lage sociaaleconomische status, bijvoorbeeld laaggeletterden, mensen die in armoede leven of schulden hebben en de kinderen uit dergelijke gezinnen. Ook zijn mensen met een lichamelijke of verstandelijke beperking veelal kwetsbaar. Deze groepen kregen vaak al ondersteuning, maar sommige zijn uit beeld verdwenen.
De kunst is nu om ze opnieuw in beeld te krijgen. Hiemstra: ‘Ook mensen die vanwege corona de WW ingaan, behoren nu tot een kwetsbare groep, al is dat mogelijk van tijdelijke aard. Als we deze crisis goed willen doorkomen, zullen we een integrale aanpak moeten kiezen, waarbij gekeken wordt naar bijvoorbeeld achterliggende oorzaken en de woonomstandigheden. Bovendien is een stevig inhaalprogramma nodig – er is immers door corona ook sprake van uitgestelde zorg en ondersteuning. We blijven leren. We leren terwijl we doende zijn – dat is de insteek van het programma.’
Opgaven
De informatie vanuit Pharos en GezondIn is beschikbaar voor alle gemeenten. Hiemstra: ‘We moeten gesprekken met elkaar blijven voeren, informatie uitwisselen. Daarvan kunnen we allemaal leren. Zeker nu de tweede coronagolf er dreigt aan te komen: hoe zijn we daarop voorbereid? Wat gaan we op de langere termijn doen?’
Er zijn meer opgaven voor gemeenten. ‘Binnenkort wordt zichtbaar wat de coronarekening is, waarbij we tegelijk ook een inhaalslag maken – we hebben immers de afgelopen maanden een achterstand opgelopen. Als we die achterstand niet wegwerken, vallen de toch al kwetsbaren nog meer buiten de boot.’
Zie de website van GezondIn voor meer informatie
Nationaal Programma Preventie GezondIn wordt door Pharos en Platform31 uitgevoerd in het kader van het Nationaal Programma Preventie. Het programma wordt gefinancierd door het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport en werkt samen met gemeenten en diverse landelijke en regionale partijen en netwerken. Naast persoonlijk advies worden leerkringen, landelijke en regionale bijeenkomsten en praktische instrumenten geboden. Op de website wordt alle informatie verzameld die uitvoerend professionals kunnen gebruiken om gezondheidsverschillen in hun gemeente te verkleinen. Het landelijk expertisecentrum Pharos draagt bij aan het terugdringen van grote gezondheidsverschillen. Dat doet het door nationale en internationale kennis te verzamelen, te verrijken en te delen. Het gaat om wetenschappelijke kennis, praktijkkennis van zorgverleners, beleidsmakers en andere professionals. En ervaringskennis van mensen om wie het uiteindelijk gaat.
*Dit artikel werd geschreven door Roy Touker en verscheen oorspronkelijk in Publiek Denken 21: Sociaal domein onder druk. Wilt u meer artikelen lezen? Neem dan nu een gratis abonnement op Publiek Denken.